Węże
Węże (Serpentes) są gadami odgrywającymi kluczową rolę w ekosystemach na całym świecie. Charakteryzują się wydłużonym ciałem bez kończyn, wyjątkowymi umiejętnościami polowania i różnorodnością gatunków. Od tropikalnych lasów po miejskie obszary, węże są obecne niemal wszędzie, stanowiąc ważny element bioróżnorodności oraz równowagi przyrodniczej.
Węże - najważniejsze informacje
Gdzie żyją węże?
Na świecie istnieje ponad 3000 gatunków węży. Ich miejsce występowania zależy od uwarunkowań genetycznych, a także od czynników atmosferycznych. Wskazuje się, że są obecne na całej półkuli północnej aż po koło podbiegunowe. Można je spotkać także na Półkuli Południowej, nawet w Australii i Tasmanii.
Eksperci wskazują, że węże mogą żyć na każdym kontynencie (wyjątek stanowi Antarktyda), zarówno w morzu, jak i na wysokości 4900 m w Himalajach. Jednak są miejsca, gdzie te zwierzęta się nie pojawiają. Są to Irlandia i Islandia.
Co jedzą węże?
Węże są mięsożerne. W ich menu znajdują się małe zwierzęta, zarówno inne węże, jak i ssaki (nawet małe jelenie czy antylopy!), ptaki, owady, ryby czy ślimaki. Ze względu na specyficznie rozbudowaną szczękę węże połykają swoją ofiarę w całości. Młode zwierzęta zaczynają od polowania na drobne jaszczurki, aby wraz z czasem przejść do zjadania większych okazów. Część węży dusi swoją ofiarę lub wstrzykuje w jej ciało trujący jad przed połknięciem. Jednak są takie gatunki, które zjadają żywe zwierzęta w całości.
Po pożywieniu się węże przechodzą w czas spoczynku. Wtedy rozpoczyna się okres trawienia. Najlepiej przebiega w temperaturze ok. 30°C.
Jak rozmnażają się węże?
Zapłodnienie u węży jest wewnętrzne. Większość gatunków składa jaja i opuszcza je od razu po złożeniu. Jednak zdarza się, że pozostają w gnieździe, aż do momentu wyklucia. Istnieją także okazy, które są jajożyworodne, tj. trzymają jaja wewnątrz siebie tak długo, aż są gotowe do wyklucia. Sposób dbania o młode zależy głównie od warunków atmosferycznych.
Jak zbudowane są węże?
Budowa węży jest dość podobna. Dlatego można przedstawić kilka ogólnych faktów o tych zwierzętach.
- Skóra węży jest pokryta łuskami, dzięki którym zwierzę jest suche i gładkie.
- Aby móc się przemieszczać, węże wykorzystują specjalne łuski brzuszne, które ściskają ziemię.
- Węże mają powieki zbudowane z przezroczystych łusek, które cały czas są zamknięte.
- Zwierzęta co jakiś czas zrzucają skórę. Nazywa się to linieniem. Ten proces odbywa się zazwyczaj, gdy zewnętrzna warstwa jest stara i zużyta. Drugi powód to atak pasożytów, których węże próbują się pozbyć.
- Zrzucona skóra węży jest matowa i sucha. Powieki stają się mętne lub niebieskawe.
- Serce zwierząt jest zamknięte w worku osierdziowym i położone na rozwidleniu oskrzeli. Jednak może się przemieszczać w ciele. Jest to istotne, jeśli węże połykają bardzo dużą ofiarę, która mogłaby uszkodzić narząd.
- Większość zwierząt ma dwa płuca, ale tylko jedno z nich funkcjonuje prawidłowo.
- Parzyste organy w ciele węży, np. nerki czy elementy rozrodcze, są umieszczone wzdłuż ciała, jeden za drugim.
- Kobry, żmije i inne spokrewnione gatunki węży wykorzystują jad do unieruchamiania lub zabijania swoich ofiar.
- Te zwierzęta mogą mieć bardzo ostry wzrok. Jednak większość gatunków ma wystarczająco dobrą zdolność widzenia, aby móc śledzić ruchy swojej ofiary.
- Węże tropią swoje ofiary za pomocą węchu. Językiem zbierają cząsteczki powietrza, a następnie przekazują je do rozpoznania do narządu Jacobsona. Znajduje się w jamie ustnej.
- Ze względu na to, że duża część ciała tych zwierząt jest w kontakcie z powierzchnią ziemi, są one bardzo wrażliwe na drgania.
Czy węże są pod ochroną?
Wiele gatunków węży jest objętych ochroną. Wśród nich można wymienić m.in. węża eskulapa. Zmniejszenie jego populacji jest spowodowane m.in. intensywnym zagospodarowywaniem gruntów i zalesieniami, terenów po II wojnie światowej. Obecnie największa grupa tych zwierząt znajduje się w dolinie Sanu pod Ortytem w Bieszczadach.
Wśród innych gatunków zagrożonych wyginięciem można wymienić zaskrońca zwyczajnego, gniewosza plamistego i żmiję zygzakowatą. Wszystkie podlegają całkowitej ochronie prawnej. Główne przyczyny ich zanikania to: niszczenie naturalnych środowisk, rozwój motoryzacji, chemizacja środowiska, zabijanie, prowadzenie nielegalnych hodowli i uwalnianie do natury toksycznych metali ciężkich.
W ramach ochrony węży wprowadzono wiele różnych programów i stworzono różnorodne kluby. Dobrym przykładem jest Klub Przyrodników, który aktywnie działa na terenie województwa lubuskiego.
Czy węże są głuche?
Tak, węże są głuche. Wyczuwają ofiary, jak i zagrożenie za pomocą wzroku (często słabego), a także języka (z powietrza) oraz ciała (z drgań podłoża).
Ile żyją węże?
Węże na wolności żyją zazwyczaj ok. 100 lat. W niewoli i przy odpowiedniej opiece mogą przetrwać nawet do 170 lat.
Jaki wąż jest najbardziej jadowity?
Za najbardziej jadowitego węża na świecie uznaje się tajpana pustynnego. Można go spotkać w środkowej i wschodniej Australii. Poluje głównie na ssaki.
Jaki wąż jest najszybszy na świecie?
Za najszybszego węża na świecie uznaje się czarną mambę. Porusza się z prędkością od 4,32 do 5,4 m/s. Występuje w Afryce i każdego roku zabija ok. 20 000 osób.
Jakie węże żyją w Polsce?
Najbardziej znanym wężem w Polsce jest zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) - jest niejadowity i często spotykany w pobliżu wód.
Drugim gatunkiem jest żmija zygzakowata (Vipera berus), jedyny jadowity wąż w Polsce. Żmiję można rozpoznać po charakterystycznym zygzakowatym wzorze na grzbiecie.
Kolejnym gatunkiem jest gniewosz plamisty (Coronella austriaca), wąż niejadowity o łagodnym temperamencie, preferujący tereny zalesione.
W Polsce może też występować zaskroniec rybołów (Natrix tessellata), wąż wodny o wyjątkowym, mozaikowym wzorze na skórze, który jest rzadziej spotykany i preferuje ciepłe, słodkowodne siedliska.
Ostatnim z pięciu jest wąż Eskulapa (Zamenis longissimus), największy z polskich węży, który można spotkać głównie w ciepłych i słonecznych rejonach kraju.
Ciekawy i często mylony z wężem jest padalec (Anguis fragilis). Mimo wężopodobnego wyglądu jest jaszczurką.
