Zimowe śpiochy w świecie zwierząt. Które idą spać, a kto nie? Wyjaśniamy

Sen zimowy, który jest określany również jako hibernacja, to stan fizjologiczny, w którym organizm zwierzęcia przechodzi w stan odrętwienia. Proces ten charakteryzuje się znacznym spowolnieniem procesów życiowych, takich jak metabolizm, akcja serca i oddychanie. Temperatura ciała zwierzęcia spada do poziomu zbliżonego do temperatury otoczenia, co pozwala mu na oszczędzanie energii. Hibernacja może trwać od kilku tygodni do nawet siedmiu miesięcy, w zależności od gatunku i warunków środowiskowych.

Przed zapadnięciem w sen zimowy, zwierzęta gromadzą zapasy tłuszczu, które będą wykorzystywane jako źródło energii podczas hibernacji. Warto zaznaczyć, że nie wszystkie zwierzęta hibernują w ten sam sposób. Niedźwiedzie brunatne nie zapadają w głęboką hibernację, lecz w stan letargu, w którym ich temperatura ciała spada tylko nieznacznie.

Podczas hibernacji organizmy zwierząt przestawiają się na wykorzystywanie zgromadzonych zapasów tłuszczu. Są zmuszone do obniżenia tempa metabolizmu, ponieważ zimą ziemia jest skuta lodem i przykryta śniegiem, co oznacza, że dostęp do jedzenia będzie ograniczony. Hibernacja jest szczególnie widoczna u gatunków, które są wrażliwe na zmiany klimatyczne i muszą przetrwać długie, mroźne miesiące.

Wiele gatunków zwierząt przyjmuje strategię snu zimowego, która pozwala im na przetrwanie w obliczu niskich temperatur oraz niedoboru pożywienia. Wśród najbardziej znanych hibernatorów znajduje się niedźwiedź brunatny, który, choć nie hibernuje w tradycyjnym sensie, przechodzi w stan letargu, obniżając temperaturę ciała do około 30°C. Dzięki temu potrafi przetrwać kilka miesięcy bez jedzenia i picia. Borsuki zasypiają w swoich norach, ale regularnie budzą się, by poszukiwać pożywienia; ich sen zimowy trwa od późnej jesieni do wczesnej wiosny.

Nie mniej fascynującym przykładem jest jeż, który w głębokiej hibernacji obniża temperaturę ciała do 1°C, budząc się dopiero wiosną, gdy otoczenie zaczyna się ocieplać. Nietoperze, z kolei, hibernują w chłodnych miejscach, takich jak jaskinie czy piwnice. Ich metabolizm zwalnia do minimum, a ciepłota organizmu spada o około 30°C. Susły, hibernując w norach, przebudzają się co kilka tygodni, by załatwić potrzeby fizjologiczne, przy czym ich temperatura ciała może spaść do 2°C. Popielice szare hibernują od października do maja, zwijając się w kłębek i przykrywając ogonem. Temperatura ich ciała spada tylko nieznacznie powyżej zera.

Nie wszystkie gatunki hibernują. Wiewiórki kryją się w gniazdach i korzystają z zapasów zgromadzonych jesienią. Lisy, choć nie zapadają w sen zimowy w klasycznym sensie, stają się mniej aktywne, oszczędzając energię. Chomiki spowalniają procesy metaboliczne, żyjąc z zapasów pokarmowych. Sarny, mimo że nie zapadają w sen, znacząco zmniejszają swoją aktywność w zimie. Gromadzą się w większe stada, zwane rudlami, co umożliwia im efektywniejsze poszukiwanie jedzenia i lepszą ochronę przed drapieżnikami.

Żaby, takie jak żaba trawna, hibernują, zagrzebują się w mule na dnie zbiorników wodnych, dostosowując się do warunków otoczenia. Dziki, nie hibernując, redukują aktywność. Mrówki postępują podobnie, jednak niektóre czynności, takie jak minimalne poruszanie się w gnieździe czy opieka nad królową, mogą nadal mieć miejsce. Królowa mrówek, będąca centralną postacią w kolonii, może przechodzić w stan uśpienia, ale mimo tego nie jest całkowicie nieaktywna. Może budzić się sporadycznie, aby kontrolować stan kolonii i podejmować niezbędne działania.

Czas, w którym zwierzęta budzą się z hibernacji, zależy od wielu czynników, w tym temperatury otoczenia, dostępności pożywienia oraz cyklu dnia i nocy. W Polsce hibernujące zwierzęta budzą się zazwyczaj na przełomie marca i kwietnia, gdy dni stają się cieplejsze, a dostępność pokarmu wzrasta. Niektóre gatunki mogą budzić się wcześniej, jeśli warunki są sprzyjające. Warto jednak pamiętać, że przebudzenie z hibernacji jest procesem stopniowym. Zwierzęta muszą odzyskać siły i zregenerować organizm po długim okresie spoczynku. W tym czasie są szczególnie narażone na stres, dlatego ważne jest, by nie zakłócać ich spokoju.

Niedźwiedzie brunatne budzą się zazwyczaj w marcu lub kwietniu. Samice są w ciąży podczas zimowego snu, dlatego mogą przebudzić się wcześniej. Ciąża u tych zwierząt trwa około 6-8 miesięcy, a młode rodzą się zazwyczaj w styczniu lub lutym, kiedy samica jest jeszcze w stanie letargu. Po urodzeniu młode są bardzo małe i bezbronne, ważą zaledwie około 500 gramów. Samica budzi się na tyle, aby zapewnić im ciepło i mleko, ale nie opuszcza legowiska.

Borsuki stopniowo wybudzając w marcu, podczas gdy jeże budzą się, gdy temperatura osiąga około 15°C. Nietoperze mogą budzić się kilkakrotnie w ciągu zimy, natomiast susły i popielice szare zazwyczaj wybudzają się w marcu lub kwietniu. Co ciekawe popielice mogą hibernować aż do maja lub czerwca, co czyni je rekordzistkami w długości zimowego snu. Ważne jest, aby zwierzęta budziły się w odpowiednim czasie, gdyż wcześniejsze przebudzenie może prowadzić do problemów z dostępem do pożywienia oraz utraty zapasów tłuszczu. Żaby, zwłaszcza żaby trawne, budzą się, gdy temperatura wody zaczyna rosnąć, co jest kluczowe dla ich przetrwania.