Wytną drzewa, żeby ratować rzadkie węże. W Polsce mylimy je ze żmijami

W Polsce spotyka się od niedawna pięć gatunków węży. Pięć, gdyż to żmii zygzakowatej, gniewosza plamistego, węża Eskulapa i zaskrońca zwyczajnego doszedł jeszcze zaskroniec rybołów, dawniej niespotykany na terenie Polski. Teraz jednak jest już gatunkiem notowanym w naszym kraju.

Wlk. Brytania miała dawniej tylko dwa z tych gatunków: żmiję zygzakowatą i zaskrońca zwyczajnego. Od niedawna na terenie tego wyspiarskiego państwa występuje już wąż Eskulapa, zawleczony tu sztucznie. Można go spotkać na ograniczonym obszarze w Walii i okolicach Londynu i - jak zapewniają naukowcy - pewnie już zostanie w brytyjskiej faunie jako obcy, ale niekoniecznie inwazyjny.

Wreszcie Brytyjczycy mają także gniewosza plamistego, aczkolwiek naukowcy są zdania, że i on został tutaj zawleczony z kontynentu. Gniewosz występuje bowiem jedynie na małym skrawku południowej Anglii, nad Kanałem La Manche. To bagna i trzęsawiska w rejonie Dorset. To niewielki teren i już to sprawia, że gniewosz plamisty jest jednym z najrzadszych gadów i w ogóle zwierząt brytyjskich.

Węże te po raz pierwszy zidentyfikowano w Wielkiej Brytanii w 1852 r. w Parley Common w Dorset. Wcześniej nikt ich na Wyspach Brytyjskich nie widział, więc możliwe że jakoś dotarły tu z Francji. Teraz Brytyjczycy dokładają wielu starań, aby gatunek ocalić i aby przetrwał on na bagnach Dorset.

Gniewosz plamisty jest wężem, który występuje także w Polsce. Nie jest u nas jednak zbyt liczny. Spotyka się go rzadziej niż zaskrońca zwyczajnego, także żmiję zygzakowatą, z którą jest nader często mylony. To gad terenów wyżynnych i podgórskich, więc najłatwiej spotkać go na południu Polski.

W Europie gniewosz plamisty zamieszkuje głównie jej południowe i środkowe części, aż po Wołgę, Morze Kaspijskie, Kazachstan i Kaukaz. Spotyka się go jednak na skrawkach terenów leżących dalej na północ, chociażby na Łotwie, w Estonii, południowej Szwecji, południowej Norwegii i właśnie na tym niewielkim skrawku południowej Anglii.

To dość wyraźny kontrast ze żmiją zygzakowatą (która słynie z opanowywania terenów leżących nawet daleko na północy i na Wyspach Brytyjskich występuje w Szkocji) czy zaskrońcem zwyczajnym zamieszkującym całą Anglię (aczkolwiek Szkocję już nie).

Te niewielkie skrawki południowej Anglii wskazują na to, że gniewosz plamisty jest w Wlk. Brytanii skrajnie rzadki. I ogranicza się do siedlisk, które łatwo zdegradować. To dlatego ruszył projekt ich ochrony. Rzadkie siedlisko gadów i ptaków lęgowych w Dorset zostanie odtworzone w ramach dwuletniego planu o wartości 1,2 mln funtów.

To spore pieniądze, dzięki którym wrzosowiska Dorset mają ocaleć. W tym celu usunięte stąd zostaną ekspansywne sosny, których szybki wzrost zagraża bagnom. Podobnie jak inne rośliny zarastające ten teren.

Donosi o tym BBC, gdzie czytamy także porażające dane, iż 85 proc. tych mokradeł, stanowiących potencjalne siedliska gniewosza, zniknęło od 1800 r., a reszta jest zagrożona przez zabudowę mieszkalną, osuszanie, zarastanie krzewami, pożary i erozję.

Dobrze sfinansowany projekt ochrony ma ocalić węża i inne mieszkające tu gatunki. "Choć usuwanie drzew w obliczu kryzysu klimatycznego może wydawać się nielogiczne, wrzosowiska odgrywają również ważną rolę w walce ze zmianą klimatu" - mówi w BBC Nick Ireland z rady hrabstwa Dorset.

Trzęsawiska Dorset to wielki skarb przyrodniczy, choćby dlatego, że na terenie o powierzchni 210 hektarów żyją wszystkie rodzime gatunki gadów Wlk. Brytanii, w tym nieuchwytny gniewosz plamisty, ale także rzadkie ptaki, m.in. lelek kozodój i skowronek borowy.

Bez ochrony tego terenu brytyjska przyroda ucierpi, a odradza się ona po latach zastoju i zapaści. Wiele niewidzianych od lat, nawet setek lat gatunków zwierząt wraca na Wyspy Brytyjskie. To jeden z najbardziej spektakularnych takich przypadków powrotu na świecie.