Byli przykładem wymierania natury. Teraz zwierzęta wracają z zaświatów

Kiedy jeszcze jako dziecko przeczytałem listę zwierząt wymarłych w Wielkiej Brytanii, przeraziłem się. To rzeczywiście była największa wyspa Europy, w sensie - wyspa największego wymierania. Dawno temu, gdy istniało jeszcze lądowe połączenie Wysp Brytyjskich z kontynentalną Europą, a przechodziły przez nie mamuty i tygrysy szablozębne, jej fauna nie różniła się aż tak bardzo od naszej. Potem zniknęła.

Wymieranie brytyjskiej fauny to nie jest kwestia ostatnich lat, nawet nie ostatnich dwustu, gdy w sporej mierze od Wysp Brytyjskich zaczęła się industrializacja i era przemysłowa, umownie przyjmowana za kres dawnego świata przyrody. Wiele brytyjskich gatunków zwierząt zniknęło stąd o wiele wcześniej. Dziki na przykład wymarły w XVII w.

 Te dziki, których w Polsce jest tak wiele, ale o których mało kto pamięta, że w okresie międzywojennym omal i u nas nie wymarły. Brytyjskie przestały licznie przemierzać tutejsze lasy w średniowieczu i Robin Hood miał już minimalne szans na nie zapolować. 

W jego lesie Sherwood pod Nottingham pojawiały się jelenie, z którymi utożsamiany był Hern, ale też do czasu. Jeleń szlachetny zniknął z Anglii i Walii w XVIII w., zachował się tylko w Szkocji. W tym samym czasie wymarła na brytyjskich ziemiach sarna. Wydaje się to niewyobrażalne, ale tak - sarna stała się gatunkiem utraconym. 

Dodajmy do tego zająca szaraka, który na większości Wysp Brytyjskich zniknął, zachował się tylko lokalnie (w Szkocji znajduje się populacja zająca bielaka). W XVI w. nie było już w brytyjskich wodach bobra. Słowem, zwierzęta u nas pospolite i popularne tutaj stały się rarytasem albo wspomnieniem.

Czegoś podobnego nie przeżył żaden inny kraj europejski.

Łoś wymarł w Wielkiej Brytanii, a w zasadzie w Szkocji jeszcze wcześniej, w czasach starożytnych, jeszcze zanim rzymskie legiony dotarły pod Mur Hadriana. Jeszcze wcześniej, w epoce brązu przepadł żubr, który na terenach brytyjskich znikał tak jak tur. Do początków XVII w. w Anglii zachowały się orły przednie, które w Szkocji przetrwały sto lat dłużej, a jeszcze w 1918 r. widziano ostatniego bielika.

Kilkadziesiąt lat temu, więcej - pod koniec XX w. - Wielka Brytania była zwierzęca pustynią, gdzie wymarła nawet kuna. Katastrofa.

Tym bardziej niesamowite jest to, co dzieje się na Wyspach Brytyjskich w XXI w. Brytyjczycy nie odtwarzają bowiem jednego czy dwóch brakujących do talii gatunków. Oni w zasadzie zmieniają cały ekosystem, próbując cofnąć czas do epoki średniowiecza, gdy europejska fauna występowała u nich jeszcze w komplecie. 

Nazywają to rewilding. Jak czytamy: "Rewilding to szeroko zakrojona odbudowa ekosystemów do punktu, w którym natura może sama o siebie zadbać. Dąży do przywrócenia naturalnych procesów i, w stosownych przypadkach i we właściwym czasie, ponownego wprowadzenia brakujących gatunków - pozwalając im kształtować krajobraz i jego siedliska. Rewilding daje nadzieję i możliwość dania naturze (i nam) szansy na walkę - przywrócenie jej życia, ratowanie dzikiej przyrody, zwalczanie załamania klimatu i przynoszenie korzyści ludziom i społecznościom".

Raport związany z brytyjską przyrodą mówi, że "w samej Anglii szacuje się, że 413 gatunków flory i fauny wyginęło w ciągu ostatnich 200 lat, większość w ciągu ostatniego stulecia". Dlaczego tak się stało? Na stronie rewildingbritain.org.uk znajdujemy wyjaśnienie: "Czytanie zapisów strzeleckich z XIX w. w posiadłościach w Szkocji i Anglii pomaga zrozumieć co było tego przyczyną. Gdy mieszkańcy Wysp Brytyjskich tylko mieli broń, polowali i strzelali do wszystkiego, co uważano za zagrożenie dla łowiectwa, do niemal każdego ssaka drapieżnego lub ptaka drapieżnego. Rolnictwo i rolnictwo przemysłowe również odegrały dużą rolę w spadku populacji dzikich zwierząt, szczególnie od czasu pojawienia się chemikaliów i pestycydów".

Pomysł na reintrodukcję brytyjskiej przyrody nie jest nowy. Pierwszym gatunkiem, który Brytyjczycy zamierzali przywrócić, był głuszec - a jakże, również wymarły. W 1832 r. sprowadzili ptaki ze Szwecji i osiedlili w szkockich lasach szpilkowych. Przez półtora stulecia ptaki te dawały sobie radę na odludziu, aż pod koniec XX w. ich populacja w Szkocji się załamała. Zostało tam ostatnich 1000 głuszców.

Druga była wiewiórka ruda. Tak, brzmi to może absurdalnie, ale i ona zniknęła i trzeba ją było w XIX w. reintrodukować na bazie osobników sprowadzonych z Europy. Udało się do czasu, do chwili gdy Wielką Brytanię i Irlandię zaatakowała sprowadzona z Ameryki Północnej wiewiórka szara. Wyparła ona rudą kuzynkę z wielu miejsc w Europie, zwłaszcza z Wysp Brytyjskich. Teraz na powrót organizowana jest reintrodukcja rodzimego gatunku.

Jeszcze w XIX w. próbowano w Wielkiej Brytanii przywrócić dzika, bobra i renifera na wrzosowiskach Szkocji. Wtedy się to nie udało, ale nie tak dawno informowaliśmy o wielkim powrocie bobra do brytyjskich wód, a nawet do samego Londynu. Parę bobrów wypuszczono pod koniec 2023 roku w Ealing. 

Z dzikami wyszło niejako niechcący, bowiem w latach osiemdziesiątych XX wieku pewna grupa dzików została sprowadzona ze wschodniej Europy, także z Polski, aby hodować je na mięso. Dziki uciekły i zasiedliły brytyjskie lasy pierwszy raz od 500 lat. Populacje utworzyły się w hrabstwach Kent, Sussex, Dorset, Gloucestershire i Szkocji. Ich zwolennicy podkreślali ich piękno, wpływ na przyrodę i regenerujący wpływ na glebę. Ich przeciwnicy wskazywali na spustoszenie, jakie mogą powodować. W każdym razie w 2011 r. miał miejsce w Wielkiej Brytanii pierwszy odstrzał dzików. Uważa się, że obecnie w Wielkiej Brytanii żyje od 500 do 1000 zwierząt.

Za pierwszą ogólnokrajową reintrodukcję w Wielkiej Brytanii uważa się bielika wymarłego tu na początku XX w. Dwie nieudane próby jego odtworzenia nie zniechęciły przyrodników i w 1975 roku udało się je osiedlić w Szkocji. Po ośmiu latach złożyły pierwsze jaja i dzisiaj Szkocja jest enklawą bielika. W 2019 r. te wielkie ptaki szponiaste pojawiły się także w południowej Anglii.

Spektakularny jest też powrót orła przedniego, który od połowy lat siedemdziesiątych na powrót zasiedla Szkocję, Orkady i Hebrydy. Wielkie wrażenie robi powrót rybołowa, którego polowania na ryby z nurkowaniem są tak efektownym widowiskiem, że w Anglii i Szkocji sprzedaje się wycieczki w celu ich obserwacji. Do fauny brytyjskiej wróciła też kania ruda i wiele innych gatunków ptaków jak bąk, a ostatnio - bocian biały. Za sprawą ptaków przywiezionych z Polski.

Historyczne źródła angielskie informują o tym, że ostatni lęg bociana białego na Wyspach Brytyjskich miał miejsce w 1416 r. na szczycie St Giles High Kirk w Edynburgu (katedra św. Idziego) w Szkocji, a zatem jeszcze w czasach wojny stuletniej i Joanny d’Arc. Potem ptaki zniknęły z Wielkiej Brytanii. Zabijano je, także spożywano, co w Polsce jest nie do pomyślenia. 

Warszawskie zoo wysłało w ciągu czterech lat niemal 300 ptaków, w większości osobników, dla których nie było miejsca w polskiej przestrzeni przyrodniczej. I to ich dzieci są już zwierzętami w pełni wykształconymi i wychowanymi w naturze. To pierwsze pokolenie brytyjskich bocianów przystosowanych do życia na wolności.

- Poradzą sobie. To przecież Polacy, a my sobie wszędzie poradzimy - śmieje się dr Agnieszka Czajkowska, odpowiadająca za projekt.

Wielka Brytania ma spore ambicje. W 2008 r. wypuściła w Szkocji nieobecne tu od czasów rzymskich łosie. W lipcu 2022 roku w Canterbury w Kent na wolności znalazła się mała populacja żubrów. Żbików wciąż żyje dwukrotnie więcej niż w Polsce. Ich liczbę szacuje się na około 400, ale spora z nich to także mieszańce. Ta stopniowa degradacja genomu żbika może doprowadzić do całkowitego wyginięcia tego gatunku w Wielkiej Brytanii i to nawet bez polowań czy utraty siedlisk. Po prostu żbiki stopniowo przestaną być żbikami. Brytyjskie żbiki w Anglii i Walii wyginęły pod koniec XIX w. Zachowały się w niedostępnych górach Szkocji.

Nie udało się na razie z wilkami, których ostatniego osobnika upolowano w Wielkiej Brytanii w 1680 roku. W 2007 r. brytyjscy i norwescy badacze, w tym eksperci z Imperial College London, stwierdzili, że reintrodukcja wilków na szkockie wyżyny i angielską wieś pomoże w ponownym zasiedleniu roślin i ptaków, którym obecnie przeszkadza populacja jeleni. To projekt, który dotąd nie został zrealizowany, podobnie jak i plan reintrodukcji rysi. Zaskakujący sprzeciw zgłosili hodowcy owiec.

Brytyjczycy próbują sprowadzić z powrotem do kraju zwierzęta duże, ale także i te małe. Nawet żaba jeziorkowa wymarła w tym kraju i w 2022 roku wypuszczono w Norfolk nowe 300 kijanek tego gatunku. Przyrodnicy są przekonani, że żaby utworzyły samowystarczalną populację, rozmnażając się pomyślnie w wielu stawach. Dołączą do traszek, ropuch szarych i zaskrońców.

Wielka Brytania wychodzi z archiwum europejskiej przyrody. Jej fauna zaczyna coraz bardziej przypominać tę z pozostałych państw Europy, zupełnie jakby udało się cofnąć czas.