Czarna żaba w Czarnobylu. Czy przystosowała się do życia z promieniowaniem?

• Wypadek w czwartym reaktorze elektrowni jądrowej w Czarnobylu (1986 r.) wywołał największe uwolnienie materiału radioaktywnego w historii ludzkości. 
• Na wysokie dawki promieniowania byli narażeni zarówno ludzie, jak i zwierzęta. Jednak ponad trzy dekady po wypadku w Czarnobylu, przyroda zaczęła się odradzać. 

Czarnobyl stał się jednym z największych rezerwatów przyrody w Europie. Żyją tu liczne, także zagrożone gatunki, m.in. niedźwiedzie, wilki i rysie. Jednak w 1986 r. doszło tu do gigantycznej emisji materiału radioaktywnego.

Promieniowanie może wywołać znaczne zmiany w materiale genetycznym ludzi i zwierząt. Badacze zajmują się jednak tym, jak niektóre gatunki przystosowują się do życia popromiennego. 

Podobnie jak w przypadku innych zanieczyszczeń, także na promieniowanie można się uodpornić.

Naukowcy zaczęli przyglądać się żyjącym w Czarnobylu żabom 2016 roku. W tym samym roku, w pobliżu uszkodzonego reaktora jądrowego, wykryli kilka żab gatunku Hyla orientalis o niezwykłym czarnym zabarwieniu. Gatunek ten ma zwykle jasnozielone ubarwienie, chociaż czasami można spotkać nieco ciemniejsze osobniki.

Za ciemną barwę wielu organizmów odpowiada melanina. Jak się okazuje, ta klasa pigmentów może również redukować negatywne skutki promieniowania ultrafioletowego. Rola ochronna może rozciągać się również na promieniowanie jonizujące, co wykazano w przypadku grzybów. Melanina pochłania i rozprasza część energii promieniowania. Ponadto może oczyszczać i neutralizować zjonizowane cząsteczki wewnątrz komórki, takie jak reaktywne formy tlenu. Dzięki temu zmniejsza się prawdopodobieństwo, że organizmy narażone na promieniowanie będą mieć uszkodzone komórki, a zwiększa się ich szansa na przeżycie.

Badacze w ciągu trzech lat analizowali ubarwienie ponad 200 samców żab schwytanych w 12 różnych stawach hodowlanych. Wszystkie znajdywały się w pobliżu skażenia radioaktywnego. Obejmowały one jedne z najbardziej radioaktywnych obszarów na planecie, ale także cztery miejsca poza strefą wykluczenia w Czarnobylu.

Wyniki badań sugerują, że żaby z Czarnobyla mogły przejść proces szybkiej ewolucji w odpowiedzi na dawkę promieniowania. Żaby o ciemniejszym ubarwieniu, które normalnie stanowią mniejszość, zostałyby ochronione dzięki działaniu melaniny.

Wykazano, że żaby z Czarnobyla mają znacznie ciemniejsze ubarwienie niż żaby schwytane w obszarach kontrolnych poza strefą. “Niektóre żaby są czarne jak smoła" - mówią badacze i dodają: “To zabarwienie nie jest związane z poziomem promieniowania, jakiego doświadczają dziś żaby i które możemy zmierzyć u wszystkich osobników. Ciemne ubarwienie jest typowe dla żab z najbardziej skażonych obszarów lub w ich pobliżu w czasie wypadku".

Naukowcy wyrażają nadzieję, że obecna wojna na Ukrainie wkrótce się skończy, a międzynarodowa społeczność naukowa będzie mogła powrócić do fascynujących badań czarnobylskiej przyrody.