Kleszcze
Kleszcze (łac. (Ixodida) można spotkać w każdym państwie na świecie. Najwięcej znajduje się ich na terenach tropikalnych i subtropikalnych. W Europie można znaleźć ok. 70 gatunków tych pajęczaków, a w Polsce aż 19! Najbardziej popularnym okazem jest kleszcz pospolity nazywany także pastwiskowym.
Kleszcze - najważniejsze informacje
Kleszcze — występowanie i środowisko
Te pajęczaki najczęściej wybierają lasy, ogrody i parki miejskie na miejsce zamieszkania. Nie oznacza to jednak, że na krótko przystrzyżonym trawniku ich nie ma. Tam również mogą się zalęgnąć, jeśli sprzyjają ku temu warunki środowiskowe.
Kleszcze — tryb życia i zachowanie
Kleszcze w każdej postaci mogą być aktywne przez cały rok. Wiele zależy od tego, ile trwa zima i jakie temperatury panują w tym czasie. Pajęczaki żerują już przy 5°C. Dlatego bardzo ważne jest, aby zabezpieczać siebie, ale i swoje psy czy koty, przed atakiem kleszczy przez cały rok.
Z reguły pajęczaki są pasożytami zewnętrznymi kręgowców. Wgryzają się w skórę, ale nie wnikają pod nią, co ułatwia ich znajdowanie i wyjmowanie. Prowadzą naziemny tryb życia, ponieważ nie mają skrzydeł. Zazwyczaj wspinają się na wysokość 120-150 cm i następnie czekają na ofiarę. Gdy ktoś lub coś przejdzie obok i otrze się o rośliny, kleszcze przenoszą się.
Potem wędrują po ciele i szukają miejsc, w których skóra jest najcieńsza i najdelikatniejsza. Dlatego zazwyczaj można je spotkać np. na głowie, za uszami, na karku, pod pachami, pod biustem, w pobliżu pępka i pachwin, a także pod kolanami.
Warto pamiętać, że kleszcze są najbardziej aktywne wczesnym rankiem i wieczorami.
Kleszcze — anatomia
Kleszcze mają dość charakterystyczną budowę ciała, dlatego nie ma problemów z ich rozpoznaniem.
- Ciała tych pajęczaków może mieć długość od 1 do 30 milimetrów. Zazwyczaj ma ok. 15 mm.
- Kleszcze są owalne lub okrągławe. Gdy są głodne, mają zazwyczaj spłaszczony kształt. Jednak po napiciu się krwi stają się dość wypukłe.
- Ciało pajęczaków składa się z idiosomy i gnatosomy.
- Idiosoma ma 3 (u larw) lub 4 pary odnóży. Pierwsza para jest wyposażona w narząd Hallera, za pomocą którego owady wykrywają żywiciela. Oskórek idiosomy jest elastyczny, dzięki czemu kleszcz może pomieścić sporo pokarmu. Na tej części ciała znajdują się również oczy i fotoreceptory.
- Gnatosoma składa się z pierścieniowatej podstawy. Na niej znajdują się nogogłaszczki oraz hypostomy i szczękoczułki, które tworzą ryjek. Wewnątrz znajdują się ząbki pomocne, które są skierowane ku tyłowi. Za ich pomocą pajęczaki trzymają się żywiciela. Następnie dzięki ryjkowi ssą krew i inne płyny tkankowe.
- Istnieje trzy stadia cyklu rozwojowego kleszczy. Są to: larwa, etap nimfy (w zależności od gatunku może być tylko jeden lub kilka) oraz osobnik dorosły.
- Pajęczaki składają jaja poza organizmem człowieka. U większości gatunków linienie również odbywa się poza ciałem ofiary.
- Kleszcze często są nosicielami niebezpiecznych wirusów, bakterii czy grzybów. Patogeny mogą wywołać różnorodne choroby, np. boreliozę, tularemię, gorączkę krwotoczną czy anaplazmozę.
Ochrona i zagrożenia dla kleszczy
Kleszcze nie są zagrożone wyginięciem i nie są objęte żadną ochroną. To człowiek musi się przed nimi bronić. Przede wszystkim należy:
- unikać chodzenia po wysokiej trawie czy przez zarośla — kleszcze chętnie wspinają się na wysokie źdźbła, ponieważ szanse na złapanie ofiary są wtedy wyższe;
- nosić jasne ubrania z długimi rękawami i nogawkami — jeśli odzież będzie zasłaniać każdy kawałek Twojego ciała, jest mniejsze ryzyko, że kleszcz wbije się w skórę. Ponadto na jasnych ubraniach można go łatwo zauważyć, dzięki czemu można go usunąć zanim Cię ukąsi;
- aplikować na ubrania preparaty, które odstraszają kleszcze, np. z dodatkiem DEET — ta substancja pomaga skutecznie zniechęcić pajęczaki do ataku;
- dokładnie oglądać ciało po każdej wizycie w lesie, na łące itp. — szczególną uwagę zwróć na miejsca, w których skóra jest miękka i cienka. To właśnie tam zazwyczaj kleszcze się wbijają.
Warto pomyśleć nie tylko o ochronie przeciwko kleszczom. Zadbaj o zabezpieczenia przeciwko chorobom, które są powodowane przez przenoszone przez nie patogeny. W tym celu można np. zaszczepić się przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Ciekawostki o kleszczach
- Od kiedy istnieją kleszcze?
Najstarsze szczątki kleszczy pochodzą sprzed ok. 99 milionów lat. Z kolei w ich szczątkach sprzed 15 milionów lat temu znaleziono krętki Borrelia. Zatem istnieje prawdopodobieństwo, że borelioza jest obecna na świecie znacznie dłużej niż ludzie i nie jest nowoczesną chorobą.
- Jak długo żyje kleszcz?
Kleszcze żyją ok. 2-3 lata. Zazwyczaj samce umierają po kopulacji, a samica ok. 2 tygodnie po złożeniu jaj.
- Czy kleszcze widzą?
Kleszcze nie widzą ani nie słyszą. Wyczuwają swoje ofiary za pomocą narządów Hallera, które są wrażliwe na stężenie dwutlenku węgla czy zmiany temperatury.
- Czy kleszcze latają lub skaczą?
Nie, kleszcze nie potrafią latać ani skakać. Wspinają się na wysokość 1-1,5 m na źdźbła traw, gdzie czekają na ofiarę. Gdy ta się otrze o pędy, pajęczaki przenoszą się na ciało.
- Czy ukłucie kleszcza boli?
Ukłucie kleszcza nie boli dzięki specjalnym białkom, tzw. ewazynom. Mają one właściwości przeciwzapalne i znieczulające. Pajęczak wstrzykuje je pod skórę, dzięki czemu ofiara nie wie nawet o jego obecności na ciele.
