Wielka inwazja na Polskę, jej rozmiary porażają. Zniszczy nam przyrodę

Biegają mi wokół domu, wchodzą na ściany budynku i dachy - mieszkańcy z Łódzkiego i Mazowsza zamieszczają w mediach społecznościowych informacje i zdjęcia na temat szopów praczy, które pojawiają się jako nowość w tych częściach Polski. Na zachodzie Polski to nie nowość, tu szopów jest już mnóstwo. To tam widać najlepiej, z jakiej skali plagą mamy do czynienia i co nas czeka.

Wielu się zdziwi. Jak to - plagą? Przecież to tylko szop. Jak takie zwierzę może doprowadzić do katastrofy?

Przyjrzyjmy mu się uważnie. To ssak nieco mniejszy od borsuka, z charakterystycznym, puszystym ogonem w paski i głową, którą nie sposób pomylić z jakimkolwiek zwierzęciem. Czarna maska na oczach czyni z szopa nie tylko jedno z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych zwierząt na świecie. Sprawia także, że stosunek ludzi do tego zwierzęcia jest oparty na mocno ugruntowanej popkulturowo sympatii.

- Szop kojarzy się ludziom niemal wyłącznie pozytywnie. To bierze się z jego sympatycznego wyglądu, inteligencji, wreszcie z kreskówek. Disney i inne wytwórnie latami budowały wizerunek szopa jako zwierzęcia przyjaznego - przyznaje prof. Tadeusz Mizera z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Efekt potęguje fakt, że szopy pracze często żyją w pobliżu ludzi, pokazują im się, podchodzą pod ludzkie domy i tam wykorzystują swój spryt i umiejętności w szukaniu smakołyków. Gdy Kolumb w 1492 r. dotarł do wysp Bahama, szopy były pierwszymi zwierzętami, jakie napotkał na plaży.

I rzeczywiście, w swej ojczyźnie czyli Ameryce Północnej, szop ma swoje miejsce w kulturze, popkulturze i ludzkiej świadomości jako jeden z symboli Ameryki. Co więcej, ma także swoje miejsce w amerykańskiej przyrodzie. To jego naturalne miejsce i naturalne środowisko, w którym szop funkcjonuje powiązany łańcuchem zależności z innymi amerykańskimi gatunkami.

U nas tego nie ma. W Europie, w tym Polsce szop jest gatunkiem zupełnie obcym i jako taki stał się intruzem. Mało kto jednak jest świadom, jak bardzo niebezpiecznym i mało kto wie, jak wielka jest skala tej inwazji, która zaczęła się niemal 100 lat temu.

Już w 1927 r. Niemcy podjęli pierwszą próbę wypuszczenia szopów na wolność, w okolicach Frankenburgu w Hesji - wtedy jeszcze nieudaną. W kwietniu 1934 r. na posesji leśnej Rolfa Haaga wypuszczono siedem osobników. To był początek wielkiej inwazji, którą wspomagali kolejni uciekinierzy z hodowli futerkowych, np. po drugiej wojnie światowej we wschodnich Niemczech. I ten kraj jest szczególnie dotknięty inwazją. Kassel w Niemczech uważane jest za najbardziej "zaszopione" miasto w Europie, mieszka tu więcej tych zwierząt niż w wielu miastach Ameryki.

Z Niemiec zwierzęta przedostały się dalej, w tym także do Polski. U nas szopy pojawiły się po raz pierwszy po drugiej wojnie światowej. Może było to pokłosie hitlerowskich hodowli, ale może przywieźli je też do Europy amerykańscy żołnierze - tak było np. we Francji w latach sześćdziesiątych. W 1959 r. szop był uważany za ssaka występującego w Polsce. Miał dość czasu, by się tu umościć, ale w ostatnich latach skala inwazji zaczyna przerażać.

Prof. Tadeusz Mizera z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu mówi: - Najwięcej szopów jest w zachodniej Polsce, w Lubuskiem i Zachodniopomorskiem. Tam skala jest ogromna i z tego co wiem, Polski Związek Łowiecki w Zielonej Górze tylko tam eliminuje rocznie 4 tysiące tych zwierząt. Tylko na tym małym obszarze.

4 tysiące zwierząt rocznie wydaje się liczbą zawrotną i aż trudną do uwierzenia, zatem weryfikuję to w okręgowym zarządzie Polskiego Związku Łowieckiego w Zielonej Górze. Tymczasem przewodniczący zarządu Jacek Banaszek podaje takie oto liczby:

- Cztery lata temu myśliwi w okresie od 1 kwietnia do 31 marca na terenie tylko dawnego województwa zielonogórskiego, a zatem nawet nie całego obecnego województwa lubuskiego, wyeliminowali 900 szopów. Trzy lata temu było to 2 tysiące zwierząt, dwa lata temu - 4,5 tysiąca zwierząt, a w sezonie 2024/2025… 7 tysięcy.

Może zestawmy to, bo te liczby robią piorunujące wrażenie:

- 900 szopów wyeliminowanych 4 lata temu

- 2 tysiące szopów wyeliminowanych 3 lata temu

- 4,5 tysiąca szopów wyeliminowanych 2 lata temu

- 7 tysięcy szopów wyeliminowanych w ostatnim sezonie!

To znaczy, że w Polsce żyje… ile właściwie tych zwierząt? - Nie do policzenia, dziesiątki tysięcy - przyznaje prof. Tadeusz Mizera. - Dziesiątki tysięcy, ale tylko w Lubuskiem - uściśla Jacek Banaszek.

A to przecież nie wszystko, co więcej, to nie koniec. Wielu internautów tego lata wrzuca zdjęcia i informacje o szopach pojawiających się w Łódzkiem czy na Mazowszu, także we wschodniej Polsce. Jest ich więcej niż w poprzednich latach. Z jednej strony - mamy coraz więcej narzędzi i kanałów przekazywania takich informacji i zdjęć, ale z drugiej - liczba szopów wyraźnie i błyskawicznie rośnie. I zwierzęta nacierają na kolejne fragmenty Polski.

Tylko w sezonie 2-24/2025 myśliwi wyeliminowali 7 tysięcy szopów w samym tylko dawnym województwie zielonogórskim

---

- Do Wielkopolski dopiero dochodzą - przyznaje Jacek Banaszek z PZŁ w Zielonej Górze, który przyznaje, że w innych częściach kraju skala inwazji jest na razie mniejsza. To jednak się nieuchronnie zmieni. Przybysze z Ameryki nieuchronnie podbiją całą Polskę, a Lubuskie czy Zachodniopomorskie to miejsca, gdzie możemy zobaczyć skutki zjawiska.

Są opłakane. Dla wielu ludzi szop to sympatyczne zwierzątko, które gdy pojawi się w ogrodzie czy na tarasie, budzi rozczulenie. - I zaczyna się bambinizm - wzdycha prof. Tadeusz Mizera.

Jacek Banaszek: - Ludzie szopy fotografują, ludzie próbują je głaskać, brać do domów, wreszcie ludzie je dokarmiają. Tymczasem to najbardziej zagrażający naszej przyrodzie gatunek inwazyjny i zarazem największy problem dla różnorodności polskiej przyrody. A my go bambinizujemy.

Bambinizm to powstały na bazie disneyowskiego filmu "Bambi" infantylny stosunek przyrody, w ramach których zwierzęta traktuje się jak maskotki, a samą przyrodę dzieli się na tę dobrą i złą. To przykładanie do natury zupełnie nieadekwatnych parametrów, które zaburzają nasze postrzeganie jej. W ramach bambinizmu nasz rodzimy wilk często jest "tym złym", a szop budzi rozczulenie.

- Jestem przyrodnikiem, a przyrodnicy nie używają takich określeń jak "szkodnik", bo w przyrodzie w zasadzie szkodniki nie występują. Tu jednak wyjątkowo proszę na moją odpowiedzialność napisać: szop pracz w Polsce to szkodnik. Niebezpieczny. I mówimy naprawdę o poważnym problemie - mówi prof. Tadeusz Mizera, który opisuje szkody spowodowane przez hordy szopów. Plądrują one ptasie gniazda, w Międzyrzeczu zniszczyły lęg rzadkiego rybołowa, o czym pisaliśmy zresztą w Zielonej Interii.

- Szop jest niezwykle sprytny i sprawny oraz wszędobylski. Dociera wszędzie, do lasów, nad wodę, do ludzkich siedzib, gdzie są resztki, śmietniki, karma dla zwierząt - opisuje poznański naukowiec. - Wygląda jak pluszak, ale jego elastyczne ciało pozwala mu się wcisnąć wszędzie, w każdą szczelinę. Na dodatek sprawne i wrażliwe łapy umożliwiają szopom wybranie zdobyczy z miejsc niedostępnych dla innych drapieżników. Tak szopy plądrują nory małych ssaków, wybierają jaja i pisklęta nawet z głębokich dziupli dzięciołów. Zjadają wszystko: ptaki, małe ssaki, żaby, raki, rabują i niszczą na wielką skalę. To jest dramat - podkreśla.

Jacek Banaszek podaje konkretne liczby: - W marcu monitorowaliśmy u nas 26 par lęgowych gęsi gęgawy. Tylko cztery pary wyprowadziły potomstwo. Resztę zlikwidowały szopy. Widzieliśmy gęsi przykrywające gniazda trzcinami, by odlecieć na chwilę i szopy wypatrujące okazji, by wtedy zniszczyć lęg.

- Szop nie ma u nas naturalnych wrogów, nie jest częścią żadnych relacji przyrodniczych. Nie ma niszy, której nie byłby w stanie splądrować, łącznie z wodnymi - dodaje.

Szopy zjadają wszystko: ptaki, małe ssaki, żaby, raki, rabują i niszczą na wielką skalę. To jest dramat

---

To pokazuje skalę problemu, ale nie daje pełnego obrazu. Poza zniszczeniami w środowisku dochodzą jeszcze inne zagrożenia np. chorobami i pasożytami. - W tym sensie szop zagraża naszym psom czy kotom, ale także dzieciom. Glista szopia jest pasożytem, który potrafi zrobić spore spustoszenie także w ciele człowieka - mówi łowczy.

Szop pracz jest groźnym gatunkiem inwazyjnym - W takim wypadku przepisy przewidują dwojakie środki zaradcze. Pierwszym jest odłów żywych zwierząt i przeniesienia ich do azylu dla zwierząt inwazyjnych. Drugim jest uśmiercenie. Ludziom trudno to zaakceptować z uwagi na to, jakie skojarzenia budzi szop, a my staramy się wyjaśnić, że nie ma innego wyjścia - mówi Jacek Banaszek. - Wyeliminowanie szopów pozwala ocalić nasze gatunki, ocalić zimorodka, gęgawę czy perkoza.

A i tak nie wiadomo, czy takie środki pozwolą zatrzymać nadciągająca katastrofę. - Niemcy stanęli przed podobnym problemem już wcześniej. Dzięki wielkiej mobilizacji byli w stanie jedynie spowalniać ekspansję - opowiada nam szef zarządu okręgu PZŁ w Zielonej Górze. - Zresztą trudno mi dodawać myśliwym kolejnych zadań, oni już mają w obowiązkach kontrolę kwestii ptasiej grypy, afrykańskiego pomoru świń, klasycznego pomoru świń, wreszcie wścieklizny. A szopy mogą na nią również chorować.

Szopy już żyjące w Polsce i prące na wschód to jedno. Z Niemiec mogą jednak nadchodzić kolejne. - Tam mamy dwie główne populacje szopów. To brandenburska, której przedstawiciele licznie występują w rejonie Kostrzyna czy Ujścia Warty, a także heską obejmującą Saksonię. Czy pan wie, ile szopów eliminuje się rocznie tylko w Saksonii i Brandenburgii? 50 tysięcy - słyszymy w Polskim Związku Łowieckim.

Jacek Banaszek dodaje: - Szopy chętnie wkraczają na tereny zurbanizowane, do miast. Tam myśliwi działać nie mogą i tam samorządy staną przed kolosalnym problemem. Problemem, który rozwiązywać trzeba już tylko centralnie, gdyż w przeciwnym razie ktoś obudzi się dopiero, gdy szopy opanują Warszawę.