Będzie umierało 30 milionów ludzi rocznie. Nowy czynnik zagrozi zwłaszcza Europie

Około 6,5 miliona osób rocznie umiera obecnie z powodu ekstremalnych temperatur i zanieczyszczenia powietrza. Zgodnie z przewidywaniami naukowców z Instytutu Chemii Maxa Plancka, do końca XXI wieku liczba ta może wzrosnąć niemal czterokrotnie, osiągając 30 milionów. Ekstremalne temperatury, zarówno upały, jak i zimno, odpowiadały w 2000 roku za około 1,6 miliona zgonów rocznie. Do 2100 roku liczba ta wzrośnie do 10,8 miliona, co oznacza siedmiokrotny wzrost. W tym samym czasie zgony związane z zanieczyszczeniem powietrza wzrosną z 4,1 miliona do 19,5 miliona rocznie, co stanowi pięciokrotny wzrost.

Te dramatyczne zmiany są wynikiem zarówno zmian klimatycznych, jak i starzenia się globalnej populacji, która stanie się bardziej podatna na efekty niekorzystnych warunków środowiskowych. Wpływ ekstremalnych temperatur ma szczególne znaczenie w krajach rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone, Francja czy Japonia, gdzie już teraz liczba zgonów związanych z temperaturami przewyższa te spowodowane zanieczyszczeniem powietrza.

Analiza wykazała znaczące różnice regionalne w przyszłych wskaźnikach śmiertelności. Azja Południowa i Wschodnia odnotują największy wzrost zgonów związanych z zanieczyszczeniem powietrza, co wynika z wysokiej gęstości zaludnienia, starzenia się populacji oraz utrzymujących się wysokich poziomów zanieczyszczeń. W tych regionach zgony związane z zanieczyszczeniem powietrza będą nawet trzy razy częstsze niż te związane z ekstremalnymi temperaturami.

Z kolei w krajach rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone, Kanada, Australia czy państwa Europy Zachodniej, to ekstremalne temperatury staną się głównym zagrożeniem dla zdrowia. Przewiduje się, że do końca wieku liczba zgonów związanych z temperaturami w tych regionach będzie od trzech do siedmiu razy wyższa niż te spowodowane zanieczyszczeniem powietrza. Badacze wskazują, że wśród krajów szczególnie zagrożonych tym wzrostem jest Polska.

Już dziś, każdego lata w Europie ekstremalne upały zabijają nawet kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Według danych z 2023 r., ekstremalne temperatury odpowiadały za śmierć ponad 47 tysięcy Europejczyków, szczególnie w Hiszpanii, Grecji, Bułgarii i Włoszech. W 2022 r. ta liczba była jeszcze większa - wysokim temperaturom przypisano wówczas 60 tys. zgonów. Badacze z barcelońskiego Instytutu Globalnego Zdrowia podkreślają, że zgonów byłoby nawet o 80 proc. więcej, gdyby nie środki, które w ciągu ostatnich dwóch dekad zostały podjęte przez najbardziej zagrożone ekstremalnymi upałami państwa.

Obecnie głównym czynnikiem ryzyka jest zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza pyły zawieszone PM2.5, które odpowiadają za 90 procnet zgonów związanych z zanieczyszczeniami. Cząstki te, dzięki swoim niewielkim rozmiarom, przenikają do układu krążenia, powodując choroby sercowo-naczyniowe, udary mózgu i choroby układu oddechowego.

W krajach rozwijających się, takich jak Indie czy Nigeria, poziomy zanieczyszczeń powietrza pozostają wysokie, co oznacza, że zgony związane z tym czynnikiem będą dominować przez większość XXI wieku. Natomiast w krajach rozwiniętych, dzięki skutecznym politykom ograniczania emisji, liczba zgonów związanych z zanieczyszczeniem powietrza spadnie, choć pozostanie istotnym problemem.

W 2021 r. zanieczyszczenie powietrza cząstkami PM 2.5 odpowiadało za 4,1 mln zgonów na całym świecie. Cząsteczki te powstają najczęściej w wyniku spalania paliw kopalnych, takich jak węgiel. Stanowią uboczny produkt elektrowni, pojazdów spalinowych czy fabryk.

Zmiany klimatyczne prowadzą do coraz częstszych i bardziej intensywnych ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak fale upałów czy mrozy. Wraz ze wzrostem globalnej średniej temperatury, ryzyko związane z upałami wzrośnie, zwłaszcza w regionach tropikalnych i subtropikalnych, takich jak Afryka Subsaharyjska, Azja Południowa czy Ameryka Środkowa.

Badania wskazują, że do końca wieku zgony związane z ciepłem wzrosną nawet pięćdziesięciokrotnie w najgorszych scenariuszach. Z kolei liczba zgonów spowodowanych zimnem zmniejszy się w wyniku łagodniejszych zim, choć nadal pozostanie znaczącym zagrożeniem, szczególnie w regionach północnych.

Starzenie się globalnej populacji jest jednym z kluczowych czynników wpływających na wzrost liczby zgonów. Do 2100 roku średni wiek ludności wzrośnie z 32 do 46–56 lat, w zależności od scenariusza. Starsze osoby są bardziej podatne na skutki zarówno zanieczyszczeń, jak i ekstremalnych temperatur, co oznacza, że starzenie się społeczeństwa znacząco zwiększy śmiertelność związaną z tymi czynnikami.

Badacze przeanalizowali trzy scenariusze przyszłych emisji i działań klimatycznych.

W scenariuszu SSP1-2.6, ambitne polityki klimatyczne i środowiskowe doprowadzą w najbliższych dekadach do zmniejszenia zanieczyszczeń i ograniczenia wzrostu temperatur. W takim przypadku i tak możemy jednak liczyć się ze wzrostem liczby zgonów. Naukowcy prognozują, że zanieczyszczenie i ekstremalne temperatury pochłoną wówczas 30,3 miliona żyć rocznie do 2100 roku.

Pośredni scenariusz SSP2-4.5 zakłada umiarkowane działania na rzecz środowiska naturalnego i hamowania zmian klimatycznych, z umiarkowanym wzrostem emisji i temperatur. Liczba zgonów wzrośnie przy takich założeniach do 36,9 miliona rocznie.

Najgorszy z branych pod uwagę scenariuszy na przyszłość, SSP5-8.5, zakłada brak działań na rzecz ograniczenia zmian klimatycznych, co doprowadzi do gwałtownego wzrostu temperatur i zanieczyszczeń. Liczba zgonów osiągnie nawet 44,3 miliona rocznie.

Badania pokazują, że bez zdecydowanych działań na rzecz ograniczenia emisji i dostosowania do zmian klimatycznych, do końca XXI wieku skutki klimatu i zanieczyszczeń powietrza staną się jednymi z największych zagrożeń zdrowotnych. Szczególne znaczenie ma potrzeba ochrony grup najbardziej narażonych, takich jak osoby starsze i mieszkańcy regionów tropikalnych.