Koniki polskie z Popielna. Skąd się tu wzięły i jak wygląda ich hodowla?
W województwie warmińsko-mazurskim, na półwyspie otoczonym przez jeziora Bełdany, Mikołajskie, Śniardwy i Warnołty, w niewielkiej osadzie Popielno znajduje się nietypowe miejsce. To najstarsza w kraju hodowla koników polskich, rodzimej rasy prymitywnych koni, którą kieruje Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN. Jaki jest cel działalności hodowli i skąd wzięły się koniki polskie?
Stacja Badawcza została włączona do Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie w 2016 roku. Działania, które są tam prowadzone mają na celu ochronę różnorodności biologicznej poprzez chów zwierząt ras zachowawczych, zwłaszcza koników polskich.
Cała populacja jest homogenna, bardzo jednorodna - od 1985 r. księgi stadne są zamknięte - nie ma tu dodatku żadnej obcej krwi, czyli do uszlachetniania nie stosuje się dolewu krwi koni innych ras.
Skąd się wzięły koniki polskie?
Koniki polskie wykazują podobieństwo do tarpanów (wymarłych gatunków koni) i przypuszczalnie są ich potomkami. Zwierzęta te zostały wyłapane z natury i umieszczone w gospodarstwach rolnych. Potomkowie tarpanów oraz lokalnych koni włościańskich z obszarów wschodniej i południowo-wschodniej Polski, używanych do pracy na roli, są bezpośrednimi przodkami koników polskich. Koniki polskie utrzymywane w warunkach rezerwatowych, są idealnym modelem do badania procesów i zachowań występujących u ich dzikich przodków, jak również w populacjach koni dziko żyjących.
Większość naukowców uważa, że koniki polskie mają wiele cech odziedziczonych po tarpanach. Należą do typu koni prymitywnych, co oznacza, że [...] rasę kształtowało środowisko, w którym koniki żyły. Koniki są bardzo zaradne w wyszukiwaniu pokarmu, odporne na warunki środowiskowe, wytrzymałe i bardzo inteligentne.
Nazwę "konik polski" wprowadził prof. Tadeusz Vetulani, polski biolog i zootechnik. Dzięki jego staraniom, w 1936 r. zaczęto odtwarzać konika o cechach typowych dla tarpana w warunkach rezerwatowych w Puszczy Białowieskiej. Po trzech latach stado liczyło już 40 osobników, ale nadeszła wojna i hodowla została zniszczona. W 1949 r. ocalałe zwierzęta trafiły do stadniny w Popielnie i tam też rozpoczęto powtórną ich hodowlę, która trwa do dziś w dwóch systemach utrzymania: rezerwatowym i stajennym.
Wyjątkowa hodowla w Popielnie
Nieprzerwanie od 1955 r. Popielnie prowadzona jest hodowla w systemie rezerwatowym (wolnościowym). Oznacza to, że koniki przebywają przez cały rok w rezerwacie leśnym, a ingerencja człowieka, zgodnie z założeniami programu hodowlanego, jest ograniczona do minimum. Polega ona na obserwacjach koni żyjących w rezerwacie i interwencjach w momencie zagrożenia życia zwierzęcia, zimowym dokarmianiu sianem oraz odłowach młodych osobników.
Jeżeli na całym świecie jest poniżej 5000 aktywnych rozrodczo osobników, to taki gatunek uznaje się za zagrożony wyginięciem. Taką sytuację mamy właśnie z konikiem polskim, mimo iż w Polsce bardzo dobrze się rozwinęła i mamy ponad 2000 aktywnych rozrodczo klaczy, rasa ta nadal jest objęta ochroną - wyjaśnia prof. Siemieniuch.
Koniki polskie przez lata służyły ludziom jako konie robocze w niedużych gospodarstwach rolnych i sadowniczych, a także w transporcie. Obecnie koniki wykorzystuje się do pielęgnacji krajobrazu na obszarach krajobrazu chronionego, do odtwarzania siedlisk ptasich, ale również użytkowane są w rekreacji, turystyce jeździeckiej i hipoterapii. Konik polski jest symbolem utworzonego w 1974 r. Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Koniki i bioróżnorodność
Badania opublikowane w czasopiśmie Forests (autorstwa Sergii Boiko) wykazały, że koniki polskie wolno pasące się na terenach leśnych w północno-wschodniej Polsce zwiększyły bioróżnorodność - i to zarówno w warstwie gruntowej ściółki, jak i runa leśnego. Naukowcy podkreślają, że wpływ koników polskich na środowisko leśne jest ogólnie bardzo korzystny.
W Polsce jest łącznie 6 hodowli rezerwatowych koników polskich (oprócz Popielna w RPN, BPN, nadleśnictwie Kliniska, nadleśnictwie Borki i obszarze krajobrazu chronionego Stawy Milickie), a hodowla popielniańska prowadzona jest najdłużej. Przez cały rok w Popielnie można skorzystać z noclegów, a w sezonie z domowych obiadów w stołówce.
