Inwazyjne gatunki roślin w Polsce. Zwykle to wynik celowego działania

"W Polsce występuje ok. 3500 gatunków roślin, z czego prawie 1/3 to gatunki obcego pochodzenia. Część z nich wykazuje zachowania inwazyjne" - informują Lasy Państwowe w Strzebielinie. Dane o liczbie tych gatunków są niejednoznaczne. 

- W Białowieskim Parku Narodowym 2,5 proc. gatunków roślin naczyniowych to gatunki inwazyjne, a w Kampinoskim Parku Narodowym niecałe 3 proc. - zauważa Piotr Horzela. Przyrodnik zaznacza, że nie należy tych wartości mylić z powierzchnią pokrycia terenu parków tymi gatunkami. W wymienionych przypadkach wynosi ona poniżej 0,2 proc.

W publikacji przygotowanej przez Kampinoski Park Narodowy można przeczytać, że najliczniejszą grupę roślin inwazyjnych rosnących w parkach narodowych stanowią byliny (22 gatunki, 32,8 proc.). Niewiele mniej jest gatunków jednorocznych (19 gatunków, 28,4 proc.). Ponadto, w parkach narodowych występuje 17 gatunków (25,4 proc.) inwazyjnych drzew i krzewów. Obce gatunki drzewiaste to z reguły pozostałość gospodarki leśnej sprzed objęcia terenu ochroną, ale także celowe introdukcje już na obszary chronione.

Lucjan Rutkowski z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w swojej publikacji pt. “Inwazja Roślin Obcego Pochodzenia w Naszych Lasach", tłumaczy, że gatunki obce (obcego pochodzenia) to według definicji encyklopedycznej - gatunki wprowadzone na tereny, na których wcześniej nie występowały. Mogą dostawać się na nowe tereny w sposób naturalny, lecz obecnie coraz częściej sprawcą zamierzonych lub niezamierzonych introdukcji jest człowiek.

Wyróżnia się też termin gatunek inwazyjny. Czym różni się od obcego?

- To taki gatunek, który przewieziony przypadkowo lub umyślnie np. z jednej części świata w drugą trafia tam na podatny grunt i dobrze się rozwija, a co gorsza intensywnie rozmnaża i kolonizuje nowe dla niego tereny - tłumaczy Horzela. - W efekcie taki gatunek wypiera rodzime gatunki, zmienia, a nawet niszczy rodzime ekosystemy. Oczywiście trzeba pamiętać, że nie każdy gatunek obcy jest gatunkiem inwazyjnym - dodaje.

Barszcz Sosnowskiego czy zagrażający kwiatom w ogródkach rdest japoński to nieliczne przykłady gatunków roślin, które przybyły do Polski z różnych miejsc. 

Lasy Państwowe w Strzebielinie jako najpopularniejsze przykłady wyróżniają z kolei robinię akacjową (Robinia pseudoacacia L.) zwaną też grochodrzewem. To obok lipy ulubione drzewo pszczół i pszczelarzy. Mimo iż robinia jest gatunkiem obcym, leśnicy spoglądają na nią coraz łaskawszym okiem a to za sprawą jej dobrej adaptacji do zmian klimatycznych.

Poza tym do najczęściej występujących gatunków inwazyjnych zalicza się daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii), która na dobre zadomowiła się w naszych lasach. Nie wykazuje cech ekspansywnych, jest źródłem drewna i ubogaca polskie drzewostany. Niestety wśród pięknych roślin są też te inwazyjne i bardziej ekspansywne. Do nich zalicza się m.in. niecierpek drobnokwiatowy, naparstnica purpurowa czy czeremcha amerykańska.

Nie ulega wątpliwości, że to ludzie odpowiadają za pojawienie się inwazyjnych gatunków roślin.

- Zwykle było to celowe działanie. Człowiek poszukiwał różnych rozwiązań czy to, czy to w leśnictwie, łąkarstwie, rolnictwie czy na rabatce pod domem - stwierdza Piotr Horzela. - Leśnik chciał mieć drzewa odporne na szkodniki - odpowiedzią ponad 100 lat temu była pochodząca z Ameryki Północnej daglezja, czy dobrze rosnący z Polsce dąb czerwony - wymienia Horzela. 

Także w rolnictwie poszukiwano wydajniejszych odmian roślin, a na rabatkach pod domem coraz to ładniejszych, bądź po prostu innych niż mieli sąsiedzi.

 - Część roślin obcych była transportowana przypadkowo, np. z glebą czy z żywnością - tłumaczy przyrodnik. - Nawet do Polskiej Stacji Polarnej przypadkowo przetransportowano nasiona wiechliny rocznej, która na nieszczęście idealnie się tam przyjęła wypierając metodycznie lokalne mchy i porosty - zaznacza Horzela.

Gatunki inwazyjne mogą zagrażać naszym uprawom czy wypierać rodzime gatunki. 

“Współcześnie to właśnie inwazje gatunków obcego pochodzenia spowodowane działalnością człowieka uważane są obok fragmentacji siedlisk za jedno z najpoważniejszych zagrożeń różnorodności biologicznej. Rozprzestrzenianie się gatunków obcych, często na skalę masową, niesie za sobą wiele negatywnych skutków ekologicznych i jest przyczyną poważnych strat gospodarczych" - pisze Kampinoski Park Narodowy. 

Jak w istocie wygląda negatywny wpływ inwazyjnych gatunków?

- Weźmy tutaj za przykład kolczurkę klapowaną. Jej negatywny wpływ wynika z dużej konkurencyjności względem innych roślin - po prostu je zagłusza - mówi Horzela - Znowu nawłoć kanadyjska, poza zagłuszaniem rodzimych gatunków roślin prowadzi do niekorzystnych zmian w glebie - dodaje. 

Oczywiście do najgorszych należy trwałe wyparcie i zniszczenie siedlisk gatunków rodzimych.

W rozporządzeniu Rady Ministrów z 2022 r. (lista inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i lista inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski), można dowiedzieć się, jakimi metodami możemy walczyć z gatunkami inwazyjnymi. 

Są to “środki fizyczne - wykopywanie, wyrywanie, koszenie, ścinanie, uszkadzanie, zbieranie, zaorywanie lub zacienianie tych roślin, ścinanie, uszkadzanie lub zbieranie części, z których te rośliny mogą się rozmnożyć, wypas zwierząt, zmianę stosunków wodnych, okrywanie, ściółkowanie, usuwanie wierzchniej warstwy gleby lub osadów dennych, odgradzanie, tworzenie stref buforowych dla tych roślin lub przetrzymywanie ich w obiektach izolowanych" oraz środki chemiczne".

- Jednym ze sposobów zwalczania dębów czerwonych w Kampinoskim Parku Narodowym jest ścinanie dębów na wysokości kilkudziesięciu centymetrów - mówi w rozmowie z Zieloną Interią Piotr Horzela i tłumaczy: - Pozostałe wysokie pnie są monitorowane i gdy wypuszczą pędy odroślowe są ponownie ścinane - ułatwia to eliminację tego gatunku. Jednocześnie niezaznajomionym z tym gatunkiem i metodą jego zwalczania turystom taki obraz dostarcza sporo stresu. 

- To, co każdy może zrobić to zaznajomić się z lista obcych gatunków inwazyjnych i ich nie sadzić, a dodatkowo w miarę możliwości usuwać. Np. wyrywać lub kosić, przed wydaniem nasion - radzi ekspert.