Budują oryginalne gniazda. Mało kto wie, czym kierują się ptaki

Kultura nie jest czymś, z czego korzystają wyłącznie ludzie. U licznych gatunków zwierząt zaobserwowano przekazywane z pokolenia na pokolenie zachowania, które nie wynikają z prostego instynktu, a są przejawem wielopokoleniowej wiedzy, kultywowanej w konkretnej populacji.

Nowe badanie pokazuje, że przejawem zwierzęcej kultury mogą być także ptasie gniazda. Badacze skupili się na niewielkich, afrykańskich ptakach, dziergaczach białobrewycy, które budują bardzo złożone struktury by bezpiecznie wysiadywać jajka i opiekować się swoimi pisklakami.

Kierowane przez dr Marię Tello-Ramos, ekolog behawioralną z Uniwersytetu St Andrews w Szkocji badanie, opublikowane właśnie w czasopiśmie “Science” pokazuje, że ptaszki uczą się budować swoje gniazda w sposób odzwierciedlający tradycje grupowe, co sugeruje istnienie swoistej ptasiej kultury. 

Dziergacze białobrewe, małe, brązowo-białe ptaki, które spędzają większość swojego życia w grupach, są mistrzami w budowaniu gniazd. Co roku wspólnie tworzą do kilkunastu tymczasowych schronień do spania oraz kilka gniazd na jaja. Te społeczne ptaki są doskonałym obiektem badań nad zachowaniami budowlanymi, ponieważ ich życie jest nierozerwalnie związane z budową gniazd.

Przez kilku miesięcy, dr Tello-Ramos i jej zespół badawczy obserwowali 43 grupy dziergaczy białobrewych na pustyni Kalahari w Południowej Afryce. Grupy te były żyły czasami w odległości zaledwie kilkudziesięciu metrów od siebie, a jednak każda z nich budowała gniazda w sposób unikalny i odmienny od sąsiadów.

Podczas badań, ptaki zbudowały ponad 400 gniazd i schronień. Każdy z tych ptasich domów był misternie utkany z trawy, tworząc złożone, kopulaste struktury z centralnym miejscem na odpoczynek oraz oddzielnymi, rurkowatymi wejściami i wyjściami. To, co na pierwszy rzut oka może wydawać się chaotyczną kupką słomy, w rzeczywistości jest starannie zaprojektowanym schronieniem.

Badacze zmierzyli wymiary gniazd i schronień, a także analizowali czynniki, które teoretycznie mogłyby wpływać na ich formę, takie jak klimat, rozmiar ptaków, wysokość drzew, na których były budowane gniazda, a nawet pokrewieństwo genetyczne między ptakami. Wyniki były jednoznaczne: ptaki żyjące razem budują razem, a ich styl architektoniczny jest unikalny dla danej grupy i przekazywany z pokolenia na pokolenie. Co ciekawe, nowe ptaki, które dołączały do grupy, szybko przyjmowały jej styl budowania.

„To naprawdę fascynujące, jak grupy ptaków, które żyją tak blisko siebie, mogą tworzyć tak różne struktury, a jednak każda populacja konsekwentnie trzyma się swojego unikalnego stylu” mówi “New York Timesowi” dr Tello-Ramos. Największe różnice dotyczyły długości wejść i wyjść z gniazd, które mogły się różnić nawet o kilka centymetrów – to znacząca różnica dla tak małych ptaków.

Przez wiele lat naukowcy uważali, że budowanie gniazd jest zachowaniem wrodzonym, wynikającym z instynktu i dostosowanym do warunków środowiskowych. Jednak badania dr Tello-Ramos pokazują, że ptaki mogą uczyć się od siebie nawzajem i tworzyć tradycje budowlane, które są przekazywane w grupach. „Jesteśmy przekonani, że jest to wynik uczenia się społecznego i kultury” mówi badaczka. „Gdy tylko jedna grupa zacznie budować w określony sposób, reszta ptaków podąża za nią, tworząc pewną tradycję”.

Jednym z najbardziej intrygujących pytań, jakie wynikają z badań, jest to, jak ptaki przekazują sobie wiedzę o budowie gniazd. „Jak one to robią? Jak przekazują sobie informacje?” zastanawia się dr Tello-Ramos. „W jakim stopniu te ptaki rozumieją zawiłości sztuki budowy gniazd?”

Choć na te pytania nie ma jeszcze jednoznacznych odpowiedzi, badania sugerują, że ptaki mogą uczyć się od siebie nawzajem poprzez obserwację i naśladowanie. Na przykład badania na zeberkach zwyczajnych - niewielkich, australijskich ptaszkach chętnie hodowanych przez miłośników ptaków na całym świecie pokazują, że samce tego gatunku, które nie mają doświadczenia w budowie gniazd, obserwują inne samce i uczą się od nich, jak wybierać materiały budowlane.

„Ludzie nie są jedynymi, którzy budują i nie są jedynymi, którzy mają kulturę” – podkreśla dr Tello-Ramos.

Zjawisko kultury nie jest ograniczone tylko do ptaków. W świecie zwierząt istnieje wiele przykładów przekazywania wiedzy i umiejętności z pokolenia na pokolenie, co można uznać za formę kultury.

Na przykład, delfiny butlonose słyną z używania narzędzi. W niektórych populacjach, delfiny nauczyły się zakładać na swoje pyski morskie gąbki, aby chronić je podczas żerowania na dnie morskim. Umiejętność ta jest przekazywana przez matki ich potomstwu, co pokazuje, że delfiny te uczą się od siebie nawzajem, a nie działają wyłącznie na podstawie instynktu.

Kolejnym przykładem są szympansy, które wykazują zróżnicowane zachowania w zależności od grupy. W niektórych grupach szympansy używają gałęzi jako narzędzi do zdobywania pokarmu, podczas gdy w innych populacjach tego typu zachowanie nie występuje. W przypadku innych grup zaobserwowano zachowania, które wydają się mieć znaczenie rytualne - szympansy składają kamienie w pniach starych drzew. Nie jest jasne, czemu ma służyć takie zachowanie, ale badacze wskazali, że takie drzewa przypominają starożytne “kapliczki” tworzone przez naszych własnych przodków.

Zjawiska kulturowe zaobserwowano także wśród orek. W zależności od populacji, orki mają różne metody polowania, na przykład niektóre z nich specjalizują się w polowaniu na foki, a inne na łososie. Te techniki są przekazywane młodszym pokoleniom przez dorosłe osobniki, co pokazuje, że orki uczą się poprzez obserwację i praktykę.

Wszystko to sugeruje, że umysły wielu zwierząt są o wiele bardziej złożone, niż sądziliśmy. A ich zachowaniem nie kieruje tylko prosty instynkt.