Wielkie odkrycie. Wiemy, co doprowadziło do powstania małp i lemurów

Należymy do nich także my, ludzie. Ssaki naczelne to dzisiaj nie tylko małpy człekokształtne, ale także cała różnorodność innych małp, do tego lemury, wyraki, palczaki, lori i wiele innych przedstawicieli tej ogromnej grupy zwierząt. Osiąga ona niezwykłą różnorodność, od maleńkich mikrusków z Madagaskaru aż po wielkie goryle.

Mikruski są dzisiaj najmniejszymi naczelnymi. Ważą 60 gramów, nie są większe od dłoni i przypominają raczej myszy niż krewnych małp i człowieka. Tak mogły jednak wyglądać pierwsze naczelne pojawiające się w mezozoiku. Z kolei największe goryle górskie z dżungli Ugandy, Rwandy i Demokratycznej Republiki Konga sięgają ponad 200 kg wagi. To olbrzymy, a i tak w dziejach mieliśmy naczelne większe np. gigantopiteki z Azji o wzroście 3 metry i wadze pół tony. To być może one zainspirowały filmy o King Kongu.

Dodajmy do tego mnóstwo kopalnych form naczelnych, także tych bliskich już człowiekowi, od których rozdzieliły się linie ewolucyjne ludzi i małp.

Nie tak łatwo ułożyć historię i pokrewieństwo naczelnych na drzewie genealogicznym, ale jak donosi "Frontiers in Bioinformatics", wreszcie się to udało. Znajdujemy tu materiał o uzupełnieniu drzewa genealogicznego naczelnych i załataniu w nim luk poprzez badania molekularne.

Jak się dowiadujemy, nauka pozwala dzisiaj na filogenezę zaledwie 405 naczelnych na bazie danych sekwencji molekularnych zgromadzonych w NCBI GenBank. Z obecnie żyjących wciąż brakuje ponad 50. A jednak powstałe niemal kompletne molekularnych pokrewieństw naczelnych pozwala na przetestowanie dwóch alternatywnych hipotez dotyczących pochodzenia bioróżnorodności naczelnych. Jedna mówi, że bogactwo gatunków powstaje w stałym tempie, a najstarsze ewolucyjnie grupy mają więcej gatunków, natomiast druga hipoteza głosi, że niektóre grupy wykazują szybsze tempo ewolucyjnej specjacji niż inne.

Nowe drzewo genealogiczne naczelnych dowodzi, że ta grupa zwierząt rozwija się ewolucyjnie równomiernie. Tempo powstawania nowych gatunków jest podobne na wszystkich gałęziach tego drzewa.

Spośród 462 gatunków naczelnych uznanych przez genetyczne zasoby NCBI, dwie małpy i pięć lemurów nie mają danych molekularnych w genetycznych zbiorach NCBI GenBank. To titi kolumbijski i mało znany titi moczarowy z Peru, a także cztery nowe gatunki lemurków i jeden nowy gatunek maki z Madagaskaru. Dla wszystkich obecnych naczelnych udało się znaleźć drzewa filogenetyczne, z wyjątkiem czterech. To przedstawiciele lepilemurów, kukangów i widłogłówek. To oznacza, że mamy najbardziej kompletne drzewo genealogiczne naczelnych, jakie kiedykolwiek powstało.

"To nowe drzewo pozwala odpowiedzieć na kilka długoletnich pytań dotyczących ewolucji naczelnych." - piszą naukowcy z Uniwersytetu Temple, którzy stworzyli drzewo. Chodzi o ustalenie, kiedy rozpoczyna się ewolucja głównych grup naczelnych, czyli lemurowych i wyższych naczelnych (głównie małp). Przodkowie naczelnych powstali bowiem jeszcze w czasach dinozaurów, 71 milionów lat temu. Nowe drzewo ustala, że różnicowanie tych zwierząt zaczęło się po wymarciu dinozaurów i kończącej mezozoik katastrofie. Przy czym to wyższe naczelne pojawiły się wcześniej, gdyż 66,2 miliona lat temu, a lemurowe wyewoluowały 57 milionów lat temu. To wskazuje na to, że naczelne zaczęły mocno ewoluować i różnicować się po wymarciu ptasich dinozaurów, niejako zajmując ich miejsce na szczycie zwierząt o dużej inteligencji. Zniknięcie najbardziej inteligentnych dinozaurów takich jak raptory utorowało drogę lemurom, małpom i ... człowiekowi.