Pestycydy - broń w rękach rolników i miliardowy biznes

Czym są pestycydy?

Pestycydy to środki stosowane w celu zwalczania organizmów (owadów, grzybów) niepożądanych przez ludzi. Stosuje się je głównie w przemyśle rolniczym w celu ochrony roślin. Pojęcie "pestycydy" jest jednak znacznie szersze, ponieważ służą  do zwiększania plonów, ale i zabijają nie tylko to, co nam się nie podoba, a wszystko wokół.

Rodzaje pestycydów

• insektycydy - zwalczające owady
• herbicydy - zwalczające rośliny (w tym regulatory wzrostu roślin)
• fungicydy - zwalczające grzyby
• fumiganty - związki stosowane w formie gazów, służące do niszczenia organizmów w glebach, ziarnie, pomieszczeniach

Pestycydy są też wykorzystywane do łagodzenia kryzysu żywnościowego na świecie. W wielu krajach Afryki środki stosowane są na masową skalę i uważa się, że bez nich, ludzie głodowaliby. Pestycydy używane są np. do walki z szarańczą, która niszczy plony, ale i do suszenia i konserwowania żywności. Istnieją jednak naturalne pestycydy, które człowiek odkrył jako pierwsze i wykorzystywał do ochrony plonów. W Afryce wykorzystuje się m.in. roślinnę Lippia javanica, która odstrasza owady. Pestycydy organiczne mogą z powodzeniem zastąpić te chemiczne.

Pierwsze pestycydy, jakie stosował człowiek, były naturalne. Stosowano np. napary z tytoniu, które miały odstraszać mszyce. Pierwszy syntetyczny pestycyd powstał w 1892 r. i już wtedy okazał się bardzo szkodliwy, dlatego szybko wycofano go z obrotu i zabroniono go stosować.

Historia lubi się powtarzać. Podczas wojny w Wietnamie Amerykanie rozpylali tzw. czynnik pomarańczowy. Agent orange został użyty w jednym celu - był bronią biologiczną. Nie tylko niszczył wszystkie rośliny, ale i powodował choroby nowotworowe i różnego rodzaju upośledzenia oraz niedorozwój. Dzieci rodziły się np. z za krótkimi rękami. Już w 1999 r. było wiadomo, że inny pestycyd o nazwie chloropiryfos, jest silnie toksyczny dla ludzi, zwierząt i roślin. Na terenie UE został zakazany jednak dopiero w 2020 r. Takich przykładów jest całe mnóstwo. 

Niestety pomimo zakazu stosowania wielu rodzajów pestycydów w UE, docierają one do nas na warzywach i owocach, pochodzących z innych krajów, np. Brazylii.

Negatywne skutki stosowania pestycydów są przedmiotem dyskusji i licznych protestów. Świat nauki oraz obywatele postulują za całkowitym wycofaniem pestycydów z rolnictwa. O toksycznym wpływie pestycydów nakręcono już wiele filmów dokumentalnych, w których dziennikarze prezentują wyniki swoich śledztw.

Syntetyczne pestycydy niszczą wszystkie organizmy (także te pożyteczne) bytujące na danym obszarze. Poprzez ich stosowanie może też nastąpić przerwanie łańcucha pokarmowego. W efekcie opryski mogą przyczyniać się do gradacji innego szkodnika, który jest uodporniony na działanie toksyn. Wtedy od nowa zaczyna się miksowanie różnych środków do momentu uzyskania oczekiwanego efektu.

W wyniku przedostawania się pestycydów do wód dochodzi do skażenia zbiorników i cieków wodnych. Pestycydy trafiają też do gleb. Zmiany, jakie powodują w glebie, są długotrwałe, ale trudno zauważalne gołym okiem. Wiadomo jednak, że pestycydy mogą powodować zmiany w powiązaniach między elementami biotycznymi gleby, mogące wpływać na wysokość i jakość plonu.

Pestycydy stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt, a niekiedy i życia. Zatruciom ulegają często pracownicy, opryskujący uprawy. Do masowego zatrucia pestycydami może dojść na skutek nieprawidłowego zabezpieczania miejsca oprysku. 

W 1972 r. 321 osób w Iraku zatruło się pestycydami, a 35 z nich zmarło na skutek spożycia ziarna przeznaczonego do siewu, które było zakonserwowane związkiem rtęcioorganicznym. W ciągu jednego roku (2016/2017) w Polsce w związku z zatruciem pestycydami świadczenia medycznego udzielono ok. 900 osobom, z czego ponad 530 osób wymagało hospitalizacji. Syntetyczne pestycydy są też śmiertelnie niebezpieczne dla owadów. Insektycyd stosowany do ochrony roślin ozdobnych zagraża pszczołom, nawet jeśli jest sotosowany w najmniejszych dawkach rekomendowanych.

Ostre zatrucia wywołują często pestycydy z grupy insektycydów fosforanoorganicznych i fungicydów rtęcioorganicznych.

Na przewlekłe zatrucie pestycydami jest narażona cała populacja. Pestycydy są stosowane na całym świecie. Gromadzą się w wodzie, powietrzu, glebie. Kiedy w organizmie człowieka dojdzie do zatrucia chemikaliami, może dojść do powstania nowotworu. Pestycydy wywierają wpływ na procesy rakotwórcze, są też neurotoksyczne, zaburzają regulacje hormonalną i enzymatyczną.

Przodownikami na globalnym rynku produkcji pestycydów jest pięć firm:

• Bayer
• Dow
• DuPont
• Syngenta
• BASF

* Największy koncern specjalizujący się w biotechnologii oraz chemii organicznej nastawionej na produkcję w zakresie rolnictwa, czyli Monsanto, w 2016 r. został przejęty przez koncern farmaceutyczny Bayer. 

Flagowym produktem Monsanto był i nadal jest, Roundup - środek zwalczający chwasty i wypalający wszystkie inne rośliny wokół. Monsanto przegrało we Francji sądową sprawę, ponieważ wprowadzało klientów w błąd: firma twierdziła, że herbicyd jest biodegradowalny, a nie jest to prawdą. Substancją czynną w produkcie jest glifosat.

W 2015 Międzynarodowa Agencja Badania Raka zaklasyfikowała glifosat jako substancję prawdopodobnie rakotwórczą. Rok później WHO stwierdziło, że rakotwórczość glifosatu dla ludzi jest mało prawdopodobna przy jego przewidywanej zawartości w diecie. Według producentów pestycydów używanie ich w odpowiedniej dawce jest w porządku. Co jednak stanie się, jeśli dawka ta zostanie znacznie przekroczona? 

Przeciwnicy stosowania pestycydów ukuli w stosunku do ich działania dedykowane sformułowanie - to agrotoksyczność.