Słonie raz jeszcze nas zaskoczyły. Oszczędności są ogromne

Aby przetrwać, słoń musi zjeść dziennie nawet 150 kilogramów niskokalorycznej roślinności. To oznacza, że rodziny słoni muszą pozostawać w ciągłym ruchu i stale poszukiwać żywności. Dzięki analizie danych GPS od 157 słoni żyjących w północnej Kenii, zbieranych przez organizację Save the Elephants w latach 1998-2020, badacze odkryli, że zwierzęta podejmują decyzje o trasie nieprzypadkowo. Aż 94 proc. zbadanych osobników unikało stromych zboczy i trudnych terenów, co świadczy o świadomym zarządzaniu wysiłkiem.

"To pokazuje, że słonie są znacznie bardziej strategiczne w swoich wędrówkach, niż dotąd przypuszczano. Ich ruchy przypominają ekonomiczne kalkulacje, których celem jest maksymalna efektywność" - mówi dr Emilio Berti z iDiv i Uniwersytetu w Jenie.

Oprócz ukształtowania terenu, słonie kierują się również dostępnością zasobów. Aż 93 proc. osobników preferowało obszary o większej ilości roślin. To zrozumiałe, biorąc pod uwagę ogromne potrzeby żywieniowe tych zwierząt. Woda również odgrywa rolę, ale sposób, w jaki wpływa na decyzje słoni, nie jest jednolity. Niektóre osobniki pozostają blisko źródeł wody, inne przemierzają się nawet o setki kilometrów w głąb sawanny.

"To pokazuje, że nie da się mówić o jednym modelu zachowania - indywidualne różnice w preferencjach i strategiach są znaczące" - dodaje prof. Fritz Vollrath z Uniwersytetu Oksfordzkiego.

Kluczowym narzędziem analizy była platforma ENERSCAPE, która na podstawie masy ciała słoni i nachylenia terenu modeluje koszty energetyczne poruszania się. Po połączeniu tych danych z informacjami satelitarnymi o roślinności i dostępności wody, naukowcy stworzyli tzw. "energetyczne krajobrazy". Pokazują one, jak różne czynniki środowiskowe wpływają na decyzje słoni.

Badacze zastosowali także tzw. funkcje wyboru krokowego (ang. step-selection functions), które porównują miejsca rzeczywiście odwiedzane przez słonie z alternatywnymi punktami w pobliżu. Pozwala to ustalić, jakie czynniki środowiskowe determinują wybory tras.

Analiza wykazała, że słonie poruszające się powoli unikały trudnych terenów w 74 proc. przypadków. Przy średniej prędkości odsetek ten rósł do 87 proc., a przy szybkich marszach - aż do 93 proc. To wyraźnie sugeruje, że im więcej energii zużywa marsz, tym bardziej ostrożne staje się planowanie trasy.

"To przypomina strategię ptaków, które korzystają z prądów termicznych, by zmniejszyć wysiłek w locie" - zauważa prof. Vollrath.

Odkrycia mają bezpośrednie przełożenie na działania w zakresie ochrony środowiska. Rozumienie tego, jak słonie planują swoje trasy, może pomóc w projektowaniu korytarzy migracyjnych, które będą zarówno efektywne, jak i bezpieczne - minimalizując konflikty z ludźmi. Co istotne, naukowcy podkreślają potrzebę uwzględniania indywidualnych różnic w zachowaniach. Jedne osobniki mogą preferować wodę jako punkt odniesienia, inne zieleń, jeszcze inne będą bardziej skłonne ryzykować przejściem przez trudny teren w określonych sytuacjach.

Zmiany klimatyczne mogą całkowicie zmienić dotychczasowe trajektorie migracji słoni. Wzrost temperatur, zaburzenia sezonowych opadów oraz zmiany w dostępności roślinności i wody wpływają bezpośrednio na koszty energetyczne i motywację do ruchu. "Obecne modele należy rozszerzyć o zmienne sezonowe i dane o działalności człowieka - tylko w ten sposób przewidzimy przyszłe wzorce migracyjne słoni" - mówi dr Berti.

Słonie nie tylko korzystają z zasobów, ale też je tworzą. Dzięki przemieszczaniu się przez rozległe tereny, słonie rozprzestrzeniają nasiona, tworzą ścieżki i korytarze, z których korzystają inne gatunki. Ich wybory migracyjne mają zatem wpływ na całe ekosystemy. "Zrozumienie logiki ich ruchu to klucz nie tylko do ich przetrwania, ale także do równowagi całego środowiska" - podsumowuje prof. Vollrath.

Dalsze badania mają na celu uwzględnienie dodatkowych czynników, takich jak zmienność sezonowa, obecność ludzi, infrastrukturę oraz zmiany klimatyczne, by stworzyć jeszcze dokładniejsze modele. Oszczędność energii, która u człowieka sprowadza się do skorzystania z windy a nie schodów, u słonia może decydować o przetrwaniu - jego własnym i całego gatunku.