Groźna ultraprzetworzona żywność. Kolejne badania łączą ją z rakiem

Zła wiadomość dla miłośników szybkich przysmaków. Batoniki, burgery, kiełbaski i całe mnóstwo innych produktów zaliczanych do tzw. żywności ultraprzetworzonej może poważnie szkodzić naszemu zdrowiu. 

Nowe badanie, przeprowadzone przez badaczy z Uniwersytetu w Bristolu i Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem wskazuje, że spożywanie większej ilości ultraprzetworzonej żywności może wiązać się z większym ryzykiem zachorowania na nowotwory górnego odcinka przewodu oddechowego i pokarmowego.

Badacze przeanalizowali dane dotyczące diety i stylu życia 450 111 dorosłych, których obserwowano przez około 14 lat.Badanie opublikowano w European Journal of Nutrition.

Zobacz: Batony i chipsy uzależniają. Śledztwo wskazuje, że producenci wiedzą, jaki skutek ma przetworzona żywnośćJedzenie z fabryki

Żywność ultraprzetworzona (UPF) to produkowane na skalę przemysłową produkty jadalna wytwarzane z naturalnych składników lub syntetyzowane z innych związków organicznych. Powstałe produkty są często wygodne, nadają się do szybkiego spożycia, są niedrogie i często wzbogacone smakowo. Zawierają zazwyczaj dodatki takie jak konserwanty, barwniki i aromaty. 

Już wcześniej naukowcy ustalili, że UPF najpewniej nie służy naszemu zdrowiu. Może i jest pyszne, ale dwa opublikowane w tym roku duże badania wykazały, że znacznie zwiększa ryzyko wysokiego ciśnienia krwi, chorób serca, zawałów serca i udarów mózgu. Duże spożycie UPF jest także powiązane między innymi z otyłością, rakiem, cukrzycą typu 2, depresją, demencją i próchnicą zębów.

To problem tym większy, że ultraprzetworzona żywność stanowi coraz większą część naszej diety. Badanie opublikowane w 2019 r. wykazało, że UPF stanowi 57% przeciętnej diety w Wielkiej Brytanii; wśród dzieci i osób biedniejszych może to być nawet 80%.

Badacze z Bristol Medical School i Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem postanowili przyjrzeć się bliżej problemowi. Jednym z możliwych wytłumaczeń statystycznego powiązania pomiędzy spożywaniem ultraprzetworzonej żywności a nowotworami mogłaby być otyłość. Wiele z produktów UPF może bowiem przyczyniać się do szybkiego wzrostu tkanki tłuszczowej. 

Wyniki analiz zespołu wykazały, że spożywanie 10% większej ilości UPF wiąże się z o 23% większym ryzykiem raka głowy i szyi oraz o 24% większym ryzykiem gruczolakoraka przełyku. Ale zwiększona ilość tkanki tłuszczowej wyjaśnia jedynie niewielką część tego statystycznego związku.

“W kilku badaniach obserwacyjnych powiązano UPF z nadwagą i zwiększoną ilością tkanki tłuszczowej. Ma to sens, gdyż są na ogół smaczne, wygodne i tanie, co sprzyja spożywaniu dużych porcji i nadmiernej liczbie kalorii" tłumaczy Fernanda Morales-Berstein, doktorantka Wellcome Trust na Uniwersytecie w Bristolu i główna autorka badania. "Jednak interesujące było to, że w naszym badaniu związek między spożywaniem UPF a rakiem górnego odcinka przewodu pokarmowego nie wydawał się w dużym stopniu związany ze wskaźnikiem masy ciała ani stosunkiem obwodu talii do bioder".

Co zatem może stać za tym powiązaniem? Autorzy sugerują, że mogą je tłumaczyć inne mechanizmy. Na przykład dodatki, w tym emulgatory i sztuczne słodziki, które wcześniejsze badania powiązały ze zwiększonym ryzykiem zachorowań, a także zanieczyszczenia pochodzące z opakowań i procesu produkcyjnego.

"UPF są wyraźnie powiązane z wieloma niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi, ale to, czy faktycznie je powodują, lub czy za związek odpowiedzialne są czynniki takie jak ogólne zachowania związane ze zdrowiem i pozycja społeczno-ekonomiczna, jest nadal niejasne" tłumaczy  prof. George Davey Smith, epidemiolog z Uniwersytu w Bristolu. Podkreśla, że statystyka może być zwodnicza.

Przykładowo, w najnowszym badaniu wykazano, że wyższe spożycie UPF wiąże się z... mniejszym ryzykiem śmierci w wypadku. Raczej wątpliwe, by jedzenie batoników mogło ochronić nas przed upadkiem ze schodów. 

Do tego badanie ma istotne ograniczenie: dane, które zostały wykorzystane przez badaczy pochodzą z bazy, którą brytyjska służba zdrowia tworzyła od lat 90. A nasze nawyki, w tym nawyki żywieniowe, stale się zmieniają. Rzadko na lepsze.

"Aby powtórzyć wyniki tego badania, potrzebne są dane zawierające długoterminową obserwację diety, uwzględniające także współczesne nawyki żywieniowe" tłumaczy Inge Huybrechts, szefowa zespołu ds. ryzyka i interwencji związanych ze stylem życia w Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem. “Jako, że dane, którymi obecnie dysponujemy pochodzą nawet z  lat 90., można spodziewać się, że takie powiązania mogą potencjalnie być silniejsze w nowszych pomiarach".

Badacze podkreślają też, że konieczne będą dalsze badania w celu zidentyfikowania innych mechanizmów, takich jak działanie dodatków do żywności i zanieczyszczeń, które mogą wyjaśniać zaobserwowane powiązania. Jednakże biorąc pod uwagę ustalenia, że zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie nie wyjaśnia w dużym stopniu związku między spożyciem UPF a ryzykiem raka górnego odcinka przewodu pokarmowego, Fernanda Morales-Berstein przestrzega: "Skupianie się wyłącznie na leczeniu odchudzającym, na przykład z wykorzystaniem leków zawierających semaglutyd, prawdopodobnie nie przyczyni się w znacznym stopniu do zapobiegania nowotworom górnego odcinka przewodu oddechowego i pokarmowego związanym ze spożywaniem UPF".

"To badanie uzupełnia rosnącą pulę dowodów sugerujących związek między UPF a ryzykiem raka. Związek między większym spożyciem UPF a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka górnego odcinka przewodu pokarmowego potwierdza nasze Zalecenia dotyczące zapobiegania nowotworom, dotyczące stosowania zdrowej diety, bogatej w produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce i fasolę" mówi dr Helen Croker, zastępca dyrektora ds. badań i Policy ze Światowego Funduszu Badań nad Rakiem.

Jak jednak rozpoznać ultraprzetworzoną żywność? Niestety nie ma jednej, wygodnej etykiety mówiącej jasno który produkt jest UPF, a który nie. Wskazówką może być jednak lista składników. Substancje spożywcze, których nie stosuje się w domowych kuchniach, zwykle pojawiają się na początku lub w środku listy składników (składniki są wymienione w kolejności wagowej). Należą do nich białka hydrolizowane, izolat białka sojowego, gluten, kazeina, białko serwatkowe, mięso oddzielone mechanicznie, cukry takie, jak fruktoza, wysokofruktozowy syrop kukurydziany, koncentraty soków owocowych, cukier inwertowany, maltodekstryna, dekstroza, laktoza, błonnik oleje modyfikowane.

Nie wszystko, co brzmi nieznajomo jest jednak wyznacznikiem tego, że mamy do czynienia z żywnością ultraprzetworzoną. Dodatek wapnia, żelaza, tiaminy czy niacyny wcale nie oznacza, że mamy do czynienia z UPF.. A kwas askorbinowy to inna nazwa witaminy C.