Przestępstwa przeciwko naturze. Jakie odpady składuje się nielegalnie?

W Polsce dopiero w latach dziewięćdziesiątych sformułowano pierwsze przepisy prawne regulujące gospodarkę odpadami. Były one jednak pełnie niedociągnięć, czego efektem był fakt, że palenie plastików, porzucanie śmieci w lasach czy zakopywanie ich w ogródku nie było niczym nietypowym. Stan prawny uległ znaczącej poprawie po wejściu do Unii Europejskiej. 

Dopiero po 2004 r. przyjęto zasady minimalizacji powstawania odpadów, zaczęto myśleć o wprowadzaniu czystych technologii, recyklingu czy wykorzystywaniu odpadów jako źródła energii. Dzięki tym rozwiązaniom śmieci zaczęły stawać się cennym surowcem, który może się przyczynić do wzmocnienia budżetu państwa. 

Jak zauważają Główne Inspektorki Ochrony Środowiska Anna Kowalczyk i Anna Przeździak w pracy "Problematyka odpadów niebezpiecznych, metody i skutki ich nielegalnej utylizacji", gospodarka odpadami jest wciąż jednym z największych i najbardziej problematycznych wyzwań ochrony środowiska.

Inspektorki wskazują, że obok odpadów komunalnych duże wyzwanie stanowią odpady niebezpieczne, takie jak odpady:

• zawierające PCB;
• medyczne i weterynaryjne; 
• zawierające azbest;
• mogilniki;
• zawierające rtęć;
• baterie i akumulatory;
• ZSEE (zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny)

Odpady niebezpieczne wymagają specjalistycznego sposobu utylizacji, co wiąże się z wyższym kosztem. Z tego powodu, to  właśnie ten rodzaj odpadów jest jako najczęściej składowany nielegalnie. 

Zgodnie z danymi z 2018 r. koszt usunięcia tylko 175 z 430 nielegalnych wysypisk odpadów niebezpiecznych (40 proc. całości) kosztowałaby budżet państwa 1 275 601 286 zł. Te pieniądze zostają w kieszeni mafii śmieciowych. 

Zgodnie z danymi GIOŚ, przestępcy najczęściej uciekają się do podpalenia odpadów. Robią to albo celowo, albo porzucają je na wysypisku, gdzie dochodzi do samozapłonu, o który nietrudno. Przez unoszące się łatwopalne gazy, takie jak metan czy siarkowodór, do wybuchu pożaru wystarczy jedna iskra. 

Spalanie odpadów jest najgorszą dla środowiska i zdrowia publicznego metodą pozbycia się śmieci. Dla porównania spalanie odpadów komunalnych w domowym piecu albo na działce, w porównaniu z kontrolowanym unieszkodliwianiem odpadów w spalarniach, wytwarza 200 razy więcej pyłu, 750 więcej dioksyn oraz 800 razy więcej lotnych związków organicznych. Wszystkie substancje trafiają do gleby, wody i powietrza, które prędzej czy później trafiają do naszego organizmu. 

Internauci żartują, że "gdyby oponami nie można było palić w piecu, to nie nazywałyby się zimowymi". Niestety w polskich realiach często nie jest to żart, lecz ponura rzeczywistość. Opony to trzeci najczęściej nielegalnie składowany odpad. 

Jak podkreślają autorki "Problematyka odpadów niebezpiecznych, metody i skutki ich nielegalnej utylizacji", jest to wyjątkowo szkodliwe dla środowiska. Podczas spalania opon powstają duże ilości pyłu zawieszonego, składającego się w większości z sadzy. Zanieczyszczenie gazowe stanowi tlenek węgla i dwutlenek siarki. 

Ponadto podczas palenia opon wytwarzają się szkodliwe związki organiczne, do których należą węglowodory aromatyczne. Do tej grupy zalicza się rakotwórczy benzen, jak również jego pochodne - etylobenzen, toluen, ksyleny czy styren. Ponadto znajdują się tam wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), w tym szkodliwy benzoapiren (BaP). Substancje te można znaleźć w pyle oraz w fazie gazowej w pobliżu pożaru. Lista niebezpiecznych substancji jest o wiele dłuższa. 

Nielegalne odpady stanowią zagrożenie nie tylko wtedy, gdy zaczną się palić. Zgodnie z oceną Państwowej Służby Hydrogeologicznej, odpady z większości wysypisk mogą przenikać do podziemnych złóż wody. Nierzadko dochodzi również do zanieczyszczenia okolicznych wód powierzchniowych poprzez wypłukiwanie niebezpiecznych substancji przez deszcze. 

Odpady zanieczyszczają również glebę. Skrajny przykład stanowiło nielegalne wysypisko odpadów niebezpiecznych w Zabrzu. Chemikalia w nich zawarte przedostały się do gleby, co sprawiło, że miała odczyn 14 w skali pH (normalnie odczyn pH gleby mieści się w przedziale między 5,5 a 7,5). 

Oznacza to, że przebywanie na tym terenie mogło spowodować ciężkie oparzenia chemiczne. Co by się stało, gdyby przypadkiem na wysypisko natrafił jakichś przechodzień?

Jak podkreślają Anna Kowalczyk i Anna Przeździak, biegli sądowi stwierdzili, że przebywanie na wysypisku mogło doprowadzić do zachorowania na nowotwór, a nawet doprowadzić do mutacji genetycznej. 

Źródło: Przestępczość środowiskowa. Współczesne wyzwania dla organów ścigania oraz Inspekcji Ochrony Środowiska