Zimowe śpiochy w świecie zwierząt. Które idą spać, a które nie? Wyjaśniamy
Kiedy liście zaczynają opadać z drzew i pojawiają się pierwsze przymrozki, świat przyrody szykuje się do niezwykłego spektaklu. Wiele zwierząt zaczyna swoje przygotowania do snu zimowego, procesu, który pozwala im przetrwać najtrudniejsze miesiące roku. Warto jednak wiedzieć, że nie wszystkie gatunki przechodzą w stan hibernacji, wiele z nich jedynie ogranicza swoją aktywność. Które zwierzęta zapadają w sen zimowy i kiedy się z niego wybudzają? Wyjaśniamy.
Spis treści:
Sen zimowy, czyli co konkretnie?
Sen zimowy, który jest określany również jako hibernacja, to stan fizjologiczny, w którym organizm zwierzęcia przechodzi w stan odrętwienia. Proces ten charakteryzuje się znacznym spowolnieniem procesów życiowych, takich jak metabolizm, akcja serca i oddychanie. Temperatura ciała zwierzęcia spada do poziomu zbliżonego do temperatury otoczenia, co pozwala mu na oszczędzanie energii. Hibernacja może trwać od kilku tygodni do nawet siedmiu miesięcy, w zależności od gatunku i warunków środowiskowych.
Przed zapadnięciem w sen zimowy, zwierzęta gromadzą zapasy tłuszczu, które będą wykorzystywane jako źródło energii podczas hibernacji. Warto zaznaczyć, że nie wszystkie zwierzęta hibernują w ten sam sposób. Niedźwiedzie brunatne nie zapadają w głęboką hibernację, lecz w stan letargu, w którym ich temperatura ciała spada tylko nieznacznie.
Podczas hibernacji organizmy zwierząt przestawiają się na wykorzystywanie zgromadzonych zapasów tłuszczu. Są zmuszone do obniżenia tempa metabolizmu, ponieważ zimą ziemia jest skuta lodem i przykryta śniegiem, co oznacza, że dostęp do jedzenia będzie ograniczony. Hibernacja jest szczególnie widoczna u gatunków, które są wrażliwe na zmiany klimatyczne i muszą przetrwać długie, mroźne miesiące.
Jakie zwierzęta zapadają w sen zimowy?
Wiele gatunków zwierząt przyjmuje strategię snu zimowego, która pozwala im na przetrwanie w obliczu niskich temperatur oraz niedoboru pożywienia. Wśród najbardziej znanych hibernatorów znajduje się niedźwiedź brunatny, który, choć nie hibernuje w tradycyjnym sensie, przechodzi w stan letargu, obniżając temperaturę ciała do około 30°C. Dzięki temu potrafi przetrwać kilka miesięcy bez jedzenia i picia. Borsuki zasypiają w swoich norach, ale regularnie budzą się, by poszukiwać pożywienia; ich sen zimowy trwa od późnej jesieni do wczesnej wiosny.
Nie mniej fascynującym przykładem jest jeż, który w głębokiej hibernacji obniża temperaturę ciała do 1°C, budząc się dopiero wiosną, gdy otoczenie zaczyna się ocieplać. Nietoperze, z kolei, hibernują w chłodnych miejscach, takich jak jaskinie czy piwnice. Ich metabolizm zwalnia do minimum, a ciepłota organizmu spada o około 30°C. Susły, hibernując w norach, przebudzają się co kilka tygodni, by załatwić potrzeby fizjologiczne, przy czym ich temperatura ciała może spaść do 2°C. Popielice szare hibernują od października do maja, zwijając się w kłębek i przykrywając ogonem. Temperatura ich ciała spada tylko nieznacznie powyżej zera.
Nie wszystkie gatunki hibernują. Wiewiórki kryją się w gniazdach i korzystają z zapasów zgromadzonych jesienią. Lisy, choć nie zapadają w sen zimowy w klasycznym sensie, stają się mniej aktywne, oszczędzając energię. Chomiki spowalniają procesy metaboliczne, żyjąc z zapasów pokarmowych. Sarny, mimo że nie zapadają w sen, znacząco zmniejszają swoją aktywność w zimie. Gromadzą się w większe stada, zwane rudlami, co umożliwia im efektywniejsze poszukiwanie jedzenia i lepszą ochronę przed drapieżnikami.
Żaby, takie jak żaba trawna, hibernują, zagrzebują się w mule na dnie zbiorników wodnych, dostosowując się do warunków otoczenia. Dziki, nie hibernując, redukują aktywność. Mrówki postępują podobnie, jednak niektóre czynności, takie jak minimalne poruszanie się w gnieździe czy opieka nad królową, mogą nadal mieć miejsce. Królowa mrówek, będąca centralną postacią w kolonii, może przechodzić w stan uśpienia, ale mimo tego nie jest całkowicie nieaktywna. Może budzić się sporadycznie, aby kontrolować stan kolonii i podejmować niezbędne działania.
Kiedy zwierzęta budzą się z zimowego snu?
Czas, w którym zwierzęta budzą się z hibernacji, zależy od wielu czynników, w tym temperatury otoczenia, dostępności pożywienia oraz cyklu dnia i nocy. W Polsce hibernujące zwierzęta budzą się zazwyczaj na przełomie marca i kwietnia, gdy dni stają się cieplejsze, a dostępność pokarmu wzrasta. Niektóre gatunki mogą budzić się wcześniej, jeśli warunki są sprzyjające. Warto jednak pamiętać, że przebudzenie z hibernacji jest procesem stopniowym. Zwierzęta muszą odzyskać siły i zregenerować organizm po długim okresie spoczynku. W tym czasie są szczególnie narażone na stres, dlatego ważne jest, by nie zakłócać ich spokoju.
Niedźwiedzie brunatne budzą się zazwyczaj w marcu lub kwietniu. Samice są w ciąży podczas zimowego snu, dlatego mogą przebudzić się wcześniej. Ciąża u tych zwierząt trwa około 6-8 miesięcy, a młode rodzą się zazwyczaj w styczniu lub lutym, kiedy samica jest jeszcze w stanie letargu. Po urodzeniu młode są bardzo małe i bezbronne, ważą zaledwie około 500 gramów. Samica budzi się na tyle, aby zapewnić im ciepło i mleko, ale nie opuszcza legowiska.
Borsuki stopniowo wybudzając w marcu, podczas gdy jeże budzą się, gdy temperatura osiąga około 15°C. Nietoperze mogą budzić się kilkakrotnie w ciągu zimy, natomiast susły i popielice szare zazwyczaj wybudzają się w marcu lub kwietniu. Co ciekawe popielice mogą hibernować aż do maja lub czerwca, co czyni je rekordzistkami w długości zimowego snu. Ważne jest, aby zwierzęta budziły się w odpowiednim czasie, gdyż wcześniejsze przebudzenie może prowadzić do problemów z dostępem do pożywienia oraz utraty zapasów tłuszczu. Żaby, zwłaszcza żaby trawne, budzą się, gdy temperatura wody zaczyna rosnąć, co jest kluczowe dla ich przetrwania.
