Jesień i zima już nie uwolnią nas od kleszczy. Będą wtedy nawet groźniejsze

Wiosną wystarczy +5 stopni Celsjusza utrzymane stabilnie przez kilka dni, aby kleszcze opuściły swoje zimowiska. Od pewnego czasu wiemy, że są nimi najczęściej jamki w ziemi, gdzie krwiopijne pajęczaki spędzają chłody. Wtedy ich nie ma, nie kąsają.

Ich czynności życiowe spowalniają i pajęczaki zapadają w rodzaj odrętwienia. Ono pozwala im przeżyć zimę, a temperatury poniżej +5 stopni Celsjusza to właśnie gong dla tych pasożytów, że czas się zbierać. Nie siedzieć już więcej na łodygach czy gałązkach, by z rozpostartymi odnóżami czekać na żywiciela, ale zejść na poziom gleby.

Kleszcze muszą się spieszyć. Jeżeli nagle przyszłyby silne przymrozki czy nawet mrozy, a one nie znalazłyby kryjówki, wówczas zginą. I tak często się dzieje. Jakiś procent kleszczy obumiera z powodu mrozu, nie tylko dlatego, że nie zdążyły się ukryć, ale również dlatego, że temperatura spadła zbyt nisko na zbyt długi czas. Małe mrozy i na dodatek trwające krótko nie są dla nich jakimś wielkim problemem. Czasowy spadek temperatury nawet do -10 stopni nie pozabija kleszczy. Gdyby jednak ciężka zima utrzymywała się dłużej, sporo kleszczy wymarznie i to jest też rodzaj naturalnej selekcji.

Reszta przeżyje i gdy znowu słońce podniesie temperaturę o kilka stopni powyżej zera i to się utrzyma, wyjdą z norek.

Właśnie - owo utrzymanie się pewnej temperatury jest tu kluczowe. Dla kleszczy istotne są trendy pogodowe, nie anomalie. A globalne ocieplenie sprawia, że choćby teraz mamy ciąg październikowych dni bardzo ciepłych, z kilkunastostopniowymi temperaturami. Nie wiadomo, jak będzie w listopadzie czy nawet grudniu, ale należy się liczyć z tym, że czeka nas znów łagodna zima. Łagodna w tym sensie, że nawet jeśli chwyci mróz, to nie na długo.

To wystarcza kleszczom, by funkcjonować i nie ratować się hibernacją w norkach. To może spowodować, że jesienią po grzybobraniu bynajmniej nie skończy się zbieranie kleszczy z ciał własnych, psów czy kotów. One zostaną z nami na stałe, także zimą. Już teraz widać, że pasożyty nie znikają i pewnie nie znikną. Tak było przecież rok i dwa lata temu, gdy ocieplenie dało wyraźnie o sobie znać. Autor tego tekstu już w zeszłym roku zdjął kleszcza z grzbietu kota dokładnie 29 grudnia.

- Zdecydowanie kleszczy jest więcej jesienią i zimą niż kiedyś. I są z nami przez cały rok - mówi prof. Piotr Tryjanowski w Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, który kleszcze bada. I potwierdza: - Krótkie mrozy wybijają tylko część ich populacji. Wpływają na nie mniej niż długie, stabilne okresy niskich temperatur, a łagodniejsze zimy pozwalają im się łatwiej „odbudować” i kontynuować aktywność po ich zakończeniu.

Zapomnieliśmy bowiem jak ważnym naturalnym regulatorem jest mróz, który co roku likwidował dotąd słabszą część populacji bezkręgowców i innych zwierząt.

Przy takich zimach jak obecnie kleszcze będą miały więcej czasu na żerowanie, a to może mieć poważne konsekwencje także dla nas wszystkich. Jak mówi prof. Piotr Tryjanowski: - Wydłużona aktywność kleszczy jesienią i zimą zwiększa ryzyko przenoszenia chorób odkleszczowych na ludzi i zwierzęta przez większą część roku.

Kleszczy będzie bowiem więcej. Z punktu widzenia przyrody nie jest to wielka biomasa, ale kleszcze stanowią pożywienie dla ptaków (np. krukowatych) i ssaków, więc ich większa dostępność może przynieść pewne korzyści dla gatunków żywiących się nimi - uważa przyrodnik. Dla ludzi oznacza to jednak więcej pokąsań i większe ryzyko zapadnięcia na choroby przenoszone przez kleszcze, z boreliozą i odkleszczowym zapaleniem mózgu na czele.

Do Polski zaczynają docierać także kleszcze tropikalne, dla których wyższe temperatury zimą to pewien standard. Afrykańskie kleszcze z rodzaju Hyalomma spod Częstochowy i dwa z Wielkopolski trafiły teraz do rąk naukowców w ramach powszechnej akcji zwanej „narodowym kleszczobraniem”. Nie jest to jednak ich pierwsze stwierdzenie w Polsce, jak błędnie podawały media, ale pierwsze dobrze udokumentowane. Te pajęczaki są bowiem z nami od kilkudziesięciu lat, najczęściej przenoszone przez wracające z zimowisk ptaki. Do tej pory jednak z reguły nie przeżywały mocniejszych zim, lecz te się skończyły. Ich sytuacja może się zmienić.

Poznański przyrodnik jest jednak zdania, że akurat kleszcze tropikalne to w Polsce problem marginalny. - Istnieje ryzyko, że niektóre gatunki tropikalne pojawią się na naszych terenach, co mogłoby dodatkowo zwiększyć ryzyko wprowadzenia nowych chorób do ekosystemu - przyznaje prof. Tryjanowski, jednakże nasze rodzime kleszcze są znacznie liczniejsze i to one stanowią klu, nie afrykańskie,