Muszki owocówki to nie szkodniki. Pomogły zdobyć sześć Nagród Nobla

Muszka owocówka, przez naukowców nazywana wywilżna karłowata, to mały owad, który w dorosłej formie osiąga od 2 do 4 mm długości. Ich ciało ma żółtawy lub jasnobrązowy kolor. Na odwłoku widoczne są czarne poprzeczne prążki przypominające wzory widoczne na tułowiach pszczół, jednak nie sposób pomylić tych dwóch owadów.

Muszki owocówki nie gryzą, nie są też szkodnikami dla upraw w ogrodach i roślin domowych. Ich skupiska spotykamy najczęściej w kuchniach, w pobliżu śmietników i kompostowników, gdzie wabi je zapach rozkładającej się żywności. 

Rzadko zdarza się trafić na pojedynczą, zabłąkaną muszkę owocówkę. Ich cykl życia trwa krótko, jednak ewolucja wyposażyła je w mechanizmy rozmnażania, który z nawiązką rekompensuje straty w populacji.

W laboratoryjnych warunkach, przy idealnej temperaturze i wilgotności do momentu złożenia jaj do śmierci dorosłych osobników, które się z nich wyklują, mija ok. 50 dni. W środowisku naturalnym przeciętna długość życia muszki owocówki to od 5 do 6 tygodni. 

Od momentu złożenia jaja, do przepoczwarzenia w formę dojrzałą, zdolną do reprodukcji mija od 7 do nawet 20 dni (w zależności od temperatury otoczenia). Przy niskich temperaturach (10-12 stopni) czas wydłuża się do nawet 50 dni! Same jajka są praktycznie nie do zauważenia - mają średnicę nie większą niż 0,5 mm.

Pojedyncza samica muszki składa w ciągu swojego krótkiego życia ok. 400-500 jaj. Owady są gotowe do zapłodnienia w ciągu kilku godzin od przepoczwarzenia się w dorosłą postać, składanie jaj zaczyna się zwykle dobę później. Ze względu na ogromne ilości owadów i ich zdolności reprodukcyjne, zapanowanie nad populacją muszek, które zadomowiły się w naszej kuchni, jest właściwie niewykonalne.

Przez setki lat wierzono, że muszki owocówki pojawiają się spontanicznie, "rodząc się" z gnijącej żywności. Podobny mit krążył w dawnych czasach o myszach, które miały spontanicznie wyłaniać się z brudu i ciemności. Oczywiście dziś znamy już mechanizmy rozmnażania zarówno myszy, jak i muszek, jednak przytoczenie powyższych opowieści z dawnych czasów pozwala dobrze zrozumieć powszechność tych owadów i ich ulubione środowisko.

Owocówki, jak wskazuje sama nazwa, żywią się owocami, a dokładniej - drożdżami mnożącymi się w fermentującej żywności. Ich głównym źródłem pożywienia są przejrzałe i podgniłe owoce i warzywa - tam też muszki składają swoje jaja, ponieważ wilgotne, bogate w substancje organiczne środowisko jest dla jaj idealnym miejscem do optymalnego rozwoju.

W języku angielskim, a także w polskim czasami używa się też nazwy "muszka-octówka" (vinegar fly). Prawdopodobni oddaje ona ich naturę jeszcze lepiej - kwaśny, octowy zapach - szczególnie produktów na bazie owoców (np. octu jabłkowego) przyciąga te owady z ogromną siłą. Równie kuszące jest też dla nich czerwone wino - jeśli wieczorem zostawimy kieliszek na stole, rano z dużym prawdopodobieństwem znajdziemy w nim sporo utopionych owadów.

Chociaż zwykle owocówki kojarzą się z nieświeżym jedzeniem i koniecznością przeprowadzenia gruntownych porządków w kuchni, niewiele gatunków zwierząt  - nie tylko owadów - tak mocno wpłynęło na rozwój naszej cywilizacji. Brzmi to bardzo górnolotnie, jednak tylko do momentu, w którym zdamy sobie sprawę z faktów, których nie zobaczymy gołym okiem, np. wyrzucając nadgniłego pomidora.

Do 2017 muszki owocówki "otrzymały" 6 nagród Nobla. Tyle prac, które opierały się na badaniu z wykorzystaniem tych owadów, zostało wyróżnionych przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk.

Dzięki łatwej hodowli, prostemu sposobowi krzyżowania oraz szybkiemu wzrostowi są one powszechnie wykorzystywane w badaniach genetycznych, fizjologii, patogenezie i historii ewolucji życia na Ziemi. Muszki są jednymi z pierwszych gatunków, których genom został w pełni zsekwencjonowany (odczytywanie kolejności par nukleotydowych tworzących DNA).

Muszki są często określane jako "gatunek modelowy", wybrany do badań z zakresu biologii, głównie genetyki, ze względu na łatwość hodowli i reprezentatywność grupy. Krótki cykl życia tych owadów sprawia, że zmiany genetyczne w kolejnych pokoleniach można badać na przestrzeni kilku tygodni, czy miesięcy, a nie dziesiątek lat - jak w przypadku, chociażby ludzi. 

Mówiąc o dobrych stronach i sukcesach tych owadów, nie można nie wspomnieć o jeszcze jednym istotnym wydarzeniu. 

20 lutego 1947 muszki owocówki stały się pierwszym żywym organizmem z planety Ziemia, który polecał w kosmos i wrócił na powierzchnię planety. Wszyscy pasażerowie przeżyli, co udowodniło, że radiacja i mikrograwitacja poza atmosferą pozwalają przeżyć żywym organizmom - przynajmniej w krótkoterminowym wymiarze (muszki były w kosmosie przez 3 minuty).

Lot odbył się z wykorzystaniem niemieckich rakiet V-2 przechwyconych przez Amerykanów po zakończeniu II wojny światowej, wraz z głównym inżynierem odpowiedzialnym za ich budowę - Wernherem von Braunem.

Pierwszy lot kosmiczny owocówek odbył się pół roku wcześniej - w lipcu 1946, jednak wtedy nie udało się odzyskać kapsuły, która miała wrócić na Ziemię z muszkami na pokładzie.

Owocówki są przydatne nie tylko w laboratoriach naukowych. Mimo niewielkich rozmiarów pojedynczych egzemplarzy duże kolonie namnażające się w kompostowniku przyspieszają zachodzące w nim procesy, trawiąc i wzbogacając materię organiczną, która w dalszej kolejności ma być źródłem minerałów dla wzrastających roślin. 

W przypadku muszek owocówek najlepszą metodą jest prewencja, czyli w tym przypadku utrzymywanie czystości w kuchni czy spiżarni. Kilka prostych czynności powinno skutecznie zapobiegać pojawieniu się owadów w domu czy mieszkaniu, a także wyeliminować problem, jeśli już dojdzie do inwazji muszek.

Niestety muszki owocowe nie pojawiają się tylko w naszych domach, ale także w sklepach, w magazynach, restauracjach, kawiarniach i we wszystkich innych miejscach, gdzie tylko znajduje się żywność. 

Jeżeli doszło już do namnożenia się muszek owocówek w kuchni, najlepszym sposobem na ich usunięcie jest wyrzucenie produktów, w których się zadomowiły.

Jeśli owadów jest już naprawdę dużo, warto wypróbować jedną z naturalnych pułapek na te owady, wykorzystując ocet jabłkowy, kieliszek wina, czy nawet wodę z rozpuszczonym cukrem. 

Wystarczy nalać odrobinę wybranego płynu do szklanki, przykryć ją folią aluminiową i zrobić w niej kilka dziurek. Całość dobrze jest otoczyć gumką recepturką, która zabezpieczy folię przed zsuwaniem. 

Kilka takich konstrukcji szybko zredukuje liczbę latających po kuchni owadów, a pułapkę można potem wynieść na kompost i opróżnić nie uśmiercając większości owadów, które w nowym miejscu będą całkiem pożyteczne. Napięcie powierzchniowe wody czy wina w połączeniu z niewielkimi rozmiarami i wagą muszek sprawia, że muszki nie topią się w płynie natychmiast i większość z nich przeżyje takie działanie.

Muszki owocówki nie są w najmniejszym stopniu zagrożone wyginięciem - ich usuwanie bez użycia silnych środków chemicznych nie powoduje szkód w środowisku. Muszki nie słyną z miłości do sterylnych miejsc, a na swoich odnóżach mogą przenosić różne wirusy, bakterie i grzyby, które powodują różne choroby.

Usuwanie muszek z kuchni i innych pomieszczeń, w których gotujemy i spożywamy posiłki, jest dbaniem o bezpieczeństwo swoje i najbliższych, a nie przejawem braku humanitaryzmu i świadomości ekologicznej.

Czytaj także:

Mszyce na różach. Jak z nimi walczyć i uratować kwiaty?

Sposoby na kreta w ogrodzie. Co jest jego największym wrogiem?

Inwazja komarów na granicy Węgier i Chorwacji

Zobacz również: