Czy trucizna jest zawsze gorzka? Dawka decyduje o tym, co jest toksyczne
Oprac.: Katarzyna Nowak
Trucizna jest obcą substancją, która powoduje zaburzenie funkcji organizmu lub jego śmierć. Obecnie na świecie występuje kilkanaście milionów związków o potencjalnie toksycznym działaniu. Trucizny znajdują się także w roślinach. Które z niebezpiecznych okazów znajdują się w Polsce? Czy każda trucizna jest gorzka? Opowiada niekwestionowany specjalista w dziedzinie chemii roślin, dr Paweł Jedynak z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zatrucia i reakcje alergiczne są częstym problemem klinicznym. Ze względu na zawartość alkaloidów, glikozydów, saponin, czy olejków lotnych rośliny mogą zarówno leczyć, jak i truć.
Maksyma dotycząca trucizny, a sformułowana w XVI w. przez Paracelsusa jest cały czas aktualna. Mówił, że "wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, a tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną" (łac. Dosis facit venenum).
Cytat ten dotyczy wszystkiego, co spożywamy, a czasem, czego dotykamy i wąchamy.
Rycyna i bluszcz. Jak działają trujące rośliny?
Spośród kilkunastu milionów form trucizn, które znajdują się w naszym otoczeniu, niebezpieczne związki są zawarte także w świecie niezastąpionych roślin. Są one źródłem pożywienia i lekarstw, ale w swojej obronie mogą wypuszczać lub rozpylać toksyczne związki. Mowa o roślinach trujących.
“Rośliny bronią się przed zjedzeniem i zniszczeniem, dlatego emitują niebezpieczne związki" - mówi dr Paweł Jedynak z Zakładu Fizjologii i Biochemii Roślin na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Specjalista ds. rozwoju roślin i procesów chemicznych w nich zachodzących dodaje za Paracelsusem, że rośliny trujące łączą w sobie zarówno właściwości lecznicze, jak i zabójcze, a najważniejszą kwestią w przypadku zatruć trującymi roślinami jest dawka. Wyróżnia się kilka pojęć dawek: dawkę progową, leczniczą, toksyczną i śmiertelną. Przykładem silnej trucizny jest np. cyjanek, który zabija dopiero w określonej dawce.
Jak podkreśla dr Jedynak, na działanie trucizn na ludzki organizm ma też wpływ przyswajanie związków zawartych w roślinach, droga wchłaniania substancji, częstotliwość jej przyjmowania, czy czas trwania ekspozycji na truciznę.
Musimy pamiętać, że nie istnieją substancje obojętne dla organizmów, nie ma więc też substancji o zerowej toksyczności. Doskonałym przykładem takiej rośliny jest tytoń, powszechnie stosowany na całym świecie, a toksyczny dla człowieka.
Bluszcz i kasztanowiec. Które rośliny w Polsce są trujące?
Dr Jedynak wymienia, które trujące rośliny można spotkać w Polsce. Wśród nich znajduje się np. popularny kasztanowiec. Związki zawarte w kasztanach mogą być niebezpieczne zarówno dla ludzi, jak i psów - ostrzega naukowiec i przytacza historię dzieci, które na skutek ugryzienia kasztana miały objawy silnego zatrucia.
Inną trującą rośliną występującą w Polsce jest popularny i wszechobecny bluszcz oraz pięknie wyglądający złotokap.
W Polsce rośnie też pokrzyk wilcza jagoda, cis, trujący szalej jadowity, przypominający nać pietruszki i marchwi oraz barszcz Sosnowskiego. W przypadku tej drugiej rośliny, można doznać jednak oparzenia wynikającego z połączenia toksycznych związków zawartych w aerozolu emitowanym przez roślinę z oddziaływaniem na promienie słoneczne.
Interesującymi, ale i trującymi roślinami w innych częściach świata są np. kulczyba wronie oko czy rącznik pospolity.
