Lepiężnik ma wiele właściwości zdrowotnych. Ale w nadmiarze bywa toksyczny

Lepiężnik (Petasites) to rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych (Asteraceae). W Polsce występuje kilka gatunków tej rośliny, z których najbardziej znany jest lepiężnik różowy (Petasites hybridus) i lepiężnik biały (Petasites albus). Lepiężniki to rośliny wieloletnie, które charakteryzują się dużymi liśćmi i kwiatostanami pojawiającymi się wczesną wiosną.

Lepiężnik kutnerowaty (Petasites spurius) jest mniej znanym przedstawicielem tego gatunku. Ma charakterystyczne, duże liście o okrągławym kształcie, pokryte białym, filcowatym kutnerem (gęstym, filcowatym owłosieniem) od spodu, co odróżnia go od innych gatunków lepiężników. Górna strona liści jest zielona i szorstka, co zapewnia ochronę przed nadmiernym parowaniem wody. Roślina zakwita wczesną wiosną, zanim pojawią się liście. Kwiaty lepiężnika kutnerowatego są zebrane w gęste, stożkowate kwiatostany o barwie białej lub jasnoróżowej.

Rośliny tego gatunku są szeroko rozpowszechnione w Azji, Europie oraz Ameryce Północnej. Najczęściej rosną na terenach wilgotnych, wzdłuż brzegów rzek, potoków oraz na wilgotnych łąkach i w zaroślach. W Polsce lepiężnik rośnie dziko, a jego charakterystyczne, duże liście można spotkać głównie w górach i na pogórzu, choć pojawia się również na nizinach.

Lepiężnik charakteryzuje się dużymi liśćmi o sercowatym kształcie, które mogą osiągać nawet do 1 metra średnicy, co czyni je jednymi z największych liści roślin zielnych w Europie. Roślina wypuszcza liście po przekwitnięciu kwiatów. Kwiaty lepiężnika, które rozwijają się wczesną wiosną, zanim pojawią się liście, mają różowy lub biały kolor, w zależności od gatunku.

Ta roślina była od dawna używana w tradycyjnej medycynie ludowej. Właściwości lecznicze lepiężnika wykorzystywano w leczeniu migreny, alergii, problemów żołądkowych oraz chorób dróg oddechowych. Roślina zawiera związki chemiczne, takie jak petazyna i izopetazyna, które wykazują działanie przeciwskurczowe, przeciwzapalne oraz przeciwhistaminowe.

Zastosowania lecznicze:

1. Migrena i bóle głowy: ekstrakty z lepiężnika były tradycyjnie stosowane w celu łagodzenia migreny i innych rodzajów bólów głowy. Współczesne badania potwierdzają, że niektóre składniki rośliny mogą pomagać w zmniejszeniu częstotliwości i nasilenia migreny.
2. Choroby układu oddechowego: dzięki właściwościom przeciwzapalnym lepiężnik bywa stosowany w leczeniu astmy i innych schorzeń dróg oddechowych, łagodząc objawy takie jak kaszel i świszczący oddech.
3. Alergie: substancje czynne zawarte w lepiężniku mają działanie przeciwhistaminowe, co czyni je potencjalnie użytecznymi w leczeniu objawów alergii, takich jak katar sienny.
4. Problemy trawienne: roślina była również stosowana jako środek wspomagający trawienie oraz łagodzący stany zapalne przewodu pokarmowego.

Najprostszą formą zastosowania lepiężnika jest przygotowanie naparu lub odwaru z jego liści lub korzeni. Na rynku dostępne są również standaryzowane ekstrakty z lepiężnika w formie kapsułek lub tabletek. Tego rodzaju produkty mogą być stosowane jako suplementy diety w celu łagodzenia migren i alergii. Z liści lepiężnika można także przygotować maści lub okłady, które stosuje się miejscowo w leczeniu stanów zapalnych skóry oraz bólów mięśniowych i stawowych.

Smak lepiężnika jest często opisywany jako gorzki i cierpki. Ta gorycz wynika z obecności związków chemicznych takich jak alkaloidy i seskwiterpeny, które są odpowiedzialne za właściwości lecznicze rośliny, ale również nadają jej intensywny i niezbyt przyjemny smak. Z tego powodu lepiężnik nie jest spożywany samodzielnie jako część codziennej diety, lecz raczej stosowany w postaci ekstraktów, nalewek, naparów lub suszu, często w połączeniu z innymi ziołami i roślinami, które maskują jego gorycz.

W niektórych regionach Europy młode pędy lepiężnika były używane jako składnik potraw, głównie na surowo lub po lekkim obgotowaniu, ale ze względu na ich goryczkę i potencjalną toksyczność, ich kulinarne zastosowanie jest ograniczone.

Mimo licznych właściwości leczniczych lepiężnik należy stosować ostrożnie. Roślina zawiera alkaloidy pirolizydynowe, które w dużych dawkach mogą być toksyczne dla wątroby. W związku z tym powinniśmy zbyt długo stosować preparatów z lepiężnika, szczególnie w formie nieprzetworzonej. Kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz osoby z chorobami wątroby powinny unikać preparatów z lepiężnika. Przed rozpoczęciem jakiejkolwiek kuracji opartej na tej roślinie warto skonsultować się z lekarzem.

Choć lepiężnik nie jest powszechnie używany jako składnik kulinarny ze względu na swój gorzki smak i potencjalną toksyczność, istnieją tradycyjne przepisy na potrawy z młodych pędów lepiężnika, szczególnie w niektórych regionach Europy. Najczęściej używa się młodych pędów przed rozwinięciem się liści, ponieważ są one mniej gorzkie i bardziej delikatne.

Składniki na sałatkę z młodych pędów lepiężnika:

• 200 g młodych pędów lepiężnika (wybieraj młode, jędrne pędy o długości około 10-15 cm, przed rozwinięciem się liści)
• 1 łyżka soku z cytryny
• 2 łyżki oliwy z oliwek
• Sól i pieprz do smaku
• Garść orzechów włoskich (posiekanych)
• 50 g sera feta lub koziego (pokrojonego w kostkę)
• 1 ząbek czosnku (posiekany lub przeciśnięty przez praskę)
• 1 łyżeczka miodu

Sposób przygotowania:

• Umyj dokładnie młode pędy lepiężnika pod bieżącą wodą, aby usunąć wszelkie zanieczyszczenia.
• Następnie zagotuj wodę w garnku. Kiedy woda zacznie wrzeć, wrzuć pędy lepiężnika i gotuj je przez 2-3 minuty.
• Po ugotowaniu odcedź pędy i natychmiast przełóż je do miski z zimną wodą z lodem, aby zatrzymać proces gotowania i zachować ich jędrność oraz kolor.
• Po kilku minutach odcedź pędy i osusz je dokładnie na ręczniku papierowym. W małej misce wymieszaj sok z cytryny, oliwę z oliwek, miód i posiekany czosnek. Dopraw solą i pieprzem do smaku.
• W większej misce połącz ugotowane i osuszone pędy lepiężnika z serem feta (lub kozim), posiekanymi orzechami włoskimi i przygotowanym dressingiem.
• Delikatnie wymieszaj całość, aby składniki się połączyły i sałatka była równomiernie pokryta dressingiem.

Przełóż sałatkę na talerz i podawaj od razu jako lekki, wiosenny posiłek lub dodatek do dań głównych.