Często je zjadamy. A one przeszły test inteligencji dla dzieci

"Głowonogi takie jak mątwy potrafią się samokontrolować podczas wykonywania zadań" - taka jest teza powstała po testach przeprowadzonych na głowonogach przez badaczy z Uniwersytetu w Cambridge. Pierwszy taki test został przeprowadzony w 2020 r., kolejne - w następnych latach. O wynikach można poczytać chociażby w "Proceedings of the Royal Society B", gdzie zamieszczony został przytoczony powyżej wniosek.

A jest to wniosek przełomowy, bowiem nie do końca chyba zdajemy sobie sprawę ze znaczenia samokontroli podczas wykonywania zadań przez zwierzęta. To jedna z tych cech i z tych zachowań, o których mniemaliśmy, iż przynależy tylko ludziom i wyznacza naszą wyższość intelektualną. Tylko człowiek w swym ekstremalnie wysokim stopniu rozwoju umysły i świadomości potrafi zachować samokontrolę tzn. samemu się ograniczać, powstrzymywać i nie działać instynktownie, ale rozumnie.

Okazało się, że nic podobnego. Zwierzęta także to potrafią, a poziom inteligencji u niektórych gatunków pozwala im wykroczyć daleko poza instynkt.

Jeszcze większe wrażenie robi to, że do takich bardzo inteligentnych zwierząt zaliczają się bezkręgowce, które uważamy często za stojące bardzo nisko na drabinie ewolucyjnego rozwoju, także pod względem inteligencji. Bezkręgowce się zgniata, zjada, tępi.

Tymczasem głowonogi w ostatnich latach zadziwiają naukowców zajmujących się ich inteligencją. To, że jest ona wysoka, wiemy. Wiele tych mięczaków zdolnych jest do zachowań, o które nie pokazalibyśmy bezkręgowców. Uczą się, rozwiązują zadania, wymyślają wyjścia z trudnych sytuacji, działają zespołowo, zastawiają zasadzki, poświęcają się dla potomstwa. W 2020 r. nagrodą Oscara nagrodzony został dokumentalny film "Czego nauczyła mnie ośmiornica", który zmienił patrzenie wielu osób na te mięczaki.

Badania z Cambridge są dodatkowo ciekawe, bowiem pokazują stopień samokontroli mątw podczas wykonywania przez nie zleconych im zadań. Wykazał to tzw. test pianek marshmallow, czyli przysmaków często zjadanych przez dzieci (ale i dorosłych), popularnych, chociażby podczas pieczenia ich nad ogniskiem. Te kuszące łakocie są wykorzystywane do ćwiczeń nad samokontrolą u dzieci. Stawia się przed nimi zadanie - mają swobodny dostęp do jednej pianki, ale jeżeli powstrzymają się przed jej zjedzeniem przez 15 minut, otrzymają w nagrodę kolejną. Będą mogły zjeść dwie. Test pozwala sprawdzić, w jakim stopniu dziecko potrafi się samokontrolować.

Podobny test przeszły mątwy.

W ich wypadku nie sposób było poinformować zwierzęta, że czeka nagroda, o ile powstrzymają się przed konsumpcją łatwego kąska. Dało się jednak mięczaki tak wytresować i przygotować, aby to wiedziały. Po iluś próbach jasne dla nich stało się, że powstrzymanie się przed spożyciem smakołyku przez określony czas oznacza kolejny.

I mątwy się do tego zastosowały.

Aby jeszcze uwiarygodnić wyniki tych testów, zastosowano kolejny, odrobinę bardziej złożony, Sześć mątw zwyczajnych umieszczono w specjalnym zbiorniku z dwiema zamkniętymi komorami z przezroczystymi ścianami. Zwierzęta mogły zajrzeć i zobaczyć, co jest w środku zbiornika. W komorach znajdowały się przekąski - mniej lubiany kawałek surowej krewetki królewskiej w jednej i znacznie bardziej kusząca żywa krewetka z gatunku Palaemonetes paludosus w drugiej. Tak, aby było zupełnie oczywiste, że mątwa woli tę drugą, żywą przekąskę.

Drzwi otwierające komory miały symbole czytelne dla głowonogów. Kółko oznaczało, że drzwi otworzą się natychmiast. Trójkąt oznaczał, że otworzą się po jakimś czasie, do dwóch minut. Kwadrat oznaczał, że drzwi pozostaną zamknięte na zawsze. Zwierzęta były stopniowo oswajane z tymi symbolami. Próby sprawiały, że nauczyły się rozpoznawać, co który oznacza i jakie ma konsekwencje. Smaczniejsza i żywa krewetka została umieszczona za drzwiami, na których otwarcie należało poczekać, a mniej kuszące kąski - w tych otwierających się od razu.

Ku zdumieniu badaczy, wszystkie testowane sześć mątw postanowiło poczekać dwie minuty na lepszy przysmak i uparcie otwierały drzwi z trójkątem. Mimo iż kółko oznaczało pokarm łatwo dostępny od ręki, nie dawały się ponieść instynktowi. Kalkulowały. Co więcej, gdy zmieniano oznaczenia, mątwy także na to reagowały i przyzwyczajały się do zmian. Tak, aby nadal wybrać najkorzystniejsze rozwiązanie, czyli w tej sytuacji: najsmaczniejszy kąsek.

Teraz trwają dalsze badania nad zdumiewającą inteligencją tych bezkręgowców. Naukowcy uważają, że rozwinął się on na skutek okoliczności, w jakich mątwy muszą żerować. Są wówczas często narażone na ataki drapieżników. Dlatego głowonogi nauczyły się kalkulacji i optymalizacji swoich działań, czyli np. wolą zwlekać z posiłkiem i żerowaniem, wyczekując lepszej okazji.

Niewiele zwierząt przechodzi taki test. Dały sobie z nim radę niektóre naczelne, niektóre psy oraz część papug i ptaków krukowatych, słynących z inteligencji np. sroki, kawki, wrony czy kruki. Głowonogi dołączyły do tego grona. Jak czytamy w konkluzji: "Uważa się, że samokontrola jest wyzwaniem poznawczym, ponieważ aby uzyskać przyszłe nagrody, zwierzęta muszą nie tylko oprzeć się pokusie, ale także przezwyciężyć dyskontowanie czasowe.

U małp człekokształtnych, krukowatych i papug tę zdolność powiązano z czynnikami społeczno-ekologicznymi takimi jak używanie narzędzi, gromadzenie zapasów i socjalność, które wymagają od osobników koordynacji i utrzymywania wielu relacji oraz rozpoznawania odpowiednich partnerów do współpracy. U mątwy zdolność do opóźniania gratyfikacji mogła wyewoluować w odpowiedzi na różne naciski ekologiczne, takie jak potrzeba optymalizacji zachowań żerowania.

Na wolności mątwy mają długie okresy odpoczynku, podczas których pozostają nieruchome i zakamuflowane. Takie okresy są przerywane krótkimi okresami żerowania na otwartej przestrzeni, które wymagają skutecznych strategii. Zdolność do samokontroli może zwiększać ich powodzenie w żerowaniu. Konieczne są dalsze badania, aby ustalić, czy inne głowonogi są w stanie sprawować samokontrolę. Ośmiornice są szczególnie odpowiednimi kandydatami, ponieważ używają wzorców poszukiwania solnego podczas żerowania (tj. zatrzymują się, obserwują otoczenie, a następnie zazwyczaj zmieniają kierunek)".