"Złoto głupców" skrywało skarb. Znaleźli zwierzę ze szponami na głowie
Megacheira - to słowo oznacza "wielkie ręce". Określa się nią morskie stawonogi, które żyły miliony lat temu. Pojawiły się już w środkowym kambrze, czyli 500 mln lat temu. Aż trudno uwierzyć, co po milionach lat z nich wyrosło. Skamieniałość odkryta w stanie Nowy Jork pozwala to przybliżyć. Skarn znajdował się wewnątrz "złota głupców".
"Złoto głupców" - tak nazywa się często piryt, czyli disiarczek żelaza, powstający w końcowych fazach krystalizacji magmy w wulkanie, ale także na dnach morskich. Ma wygląd i barwę podobną do złota, stąd często był z nim mylony. Ludzie uważali, że znaleźli złoty samorodek, po czym rozczarowani dowiadywali się, że to jedynie piryt. Stąd "złoto głupców".
Pokłady tego minerału znajdowane są na całym świecie, także w Polsce - chociażby koło Nowej Rudy, Wałbrzycha czy Szklarskiej Poręby, ale także w Górach Świętokrzyskich czy Górach Kaczawskich.
Bezcenny kawałek pirytu z okresu ordowiku
Kawałek pirytu znaleziony w stanie Nowy Jork w USA okazał się nadzwyczaj cenny, jednak nie z uwagi na podobieństwo do złota. Jest nadzwyczaj cenny naukowo. Zawiera bowiem skamieniałości istoty sprzed 450 mln lat, zatem już z epoki ordowiku. Zwierzę to żyło w oceanach pokrywających wtedy większość Ziemi. Nazwano je Lomankus edgecombei.
Jak mówią naukowcy, szczątki zwierzęcia są tak świetnie zachowane, jakby Lomankus miał zaraz po prostu wyjść ze złotej skały i odpłynąć. Ponieważ zachował się w pirycie, wygląda niczym złota rzeźba. Zachowały się szczegóły i można bez wątpienia zauważyć, że zwierzę należy do najstarszych ziemskich stawonogów, żyjących wtedy w morzach i oceanach.
"Current Biology" opisuje to wspaniałe stworzenie jako członka rozległej grupy zwanej megacheirydami. Megacheira to słowo oznacza "wielkie ręce" i mówimy rzeczywiście o stawonogach dysponującymi okazałymi odnóżami wyposażonymi wręcz w szpony.
Te wielkie wyrostki, podobne do kolców, wyrastały niemal bezpośrednio z ich głowy. Zostały zinterpretowane jako przystosowanie do drapieżnego życia w oceanach. Porównuje się je do odnóży niektórych krewetek, aczkolwiek Megacheira nie są ich bezpośrednimi przodkami. Zaskakujące jest to, co się wywodzi z tej prastarej grupy.
To żyjący w morzu przodek pająków i skorpionów
Nie ma co do tego pełnej jasności, ale naukowcy są zdania, że to stawonogi szczękoczułkokształtne, czyli stanowiące protoplastów szczękoczułkowców. Ta nadgromada obejmuje wiele wymarłych form morskich stawonogów, których znamy już około 2 tys., ale jednocześnie także pajęczaki.
A zatem te morskie stworzenia to protoplaści pająków, skorpionów, ostrogonów, do których należą niezwykle stare, ale żyjące do dzisiaj skrzypłocze, wreszcie wymarłych wielkoraków i innych.
Znalezisko ordowickiego zwierzęcia miało miejsce na stanowisku w stanie Nowy Jork, które obfituje w szczątki trylobitów - innych wymarłych stawonogów, które niegdyś dominowały w morzach świata i zniknęły. "To dowód na ewolucję życia sprzed 450 mln lat" - uważa profesor Derek Briggs z Uniwersytetu Yale.
Lomankus edgecombei także miał specjalne odnóże przystosowane być może do chwytania zdobyczy. To zarazem jeden z ostatnich przedstawicieli megacheirydów, które rozwinęły się zwłaszcza w kambrze, ponad 500 mln lat temu. W ordowiku, czyli 450 mln lat temu, należały już do organizmów ginących, zastępowanych przez kolejne, bardziej rozwinięte ewolucyjne stawonogi morskie.
Mamy więc okazję zobaczyć jedną z ostatnich takich istot, z których dziwnych odnóży chwytnych ze szponami i kolcami wyrosły później wyspecjalizowane odnóża stawonogów, takich jak pajęczaki (np. ich nogogłaszczki czy zęby jadowe). Ponieważ Lomankus edgecombei był pozbawiony oczu, znalezisko sugeruje, że zwierzęta te używały swoich odnóży do czegoś więcej niż tylko chwytania ofiary. Zapewne do orientacji w terenie.
Na dodatek stawonóg zachowany w złotej skamielinie, która - jak to piryt - powstaje, gdy mamy sporo żelaza, a brakuje tlenu. To powoduje, że gdy uda się w takim "złocie głupców" uwięzić szczątki dawnego zwierzęcia, to jest ono najczęściej znakomicie zachowane. Nawet jeśli ma 450 mln lat.
