Za puszkę i butelkę dostaniemy po 50 gr. System kaucyjny od 1 października

Nowy system kaucyjny, który ruszy od października, obejmie wybrane opakowania po napojach. Każde z nich będzie oznaczone specjalnym logo i informacją o wysokości kaucji:

• butelki plastikowe PET do 3 litrów - kaucja 0,50 zł,
• puszki metalowe do 1 litra - kaucja 0,50 zł,
• szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra - kaucja 1 zł.

Tylko opakowania z tym oznaczeniem będą podlegać zwrotowi, co podkreśla wiceminister klimatu i środowiska Anita Sowińska. Starsze butelki czy puszki, pozbawione logo, nie przyniosą zwrotu kaucji, więc gromadzenie ich w piwnicach mija się z celem. Po październiku sklepy stopniowo wprowadzą nowe opakowania, a stare, nieobjęte systemem, będą znikać z półek.

Sklepy o powierzchni powyżej 200 m² będą zobowiązane do przyjmowania opakowań, ale mniejsze placówki mogą dołączyć dobrowolnie - i, jak zauważa wiceminister Sowińska, wiele z nich widzi w tym szansę na budowanie lojalności klientów. Co ważne, nie trzeba przedstawiać paragonu, a zwrot można zrealizować w dowolnym punkcie, niezależnie od miejsca zakupu.

Operatorzy systemu zobowiązali się do zapewnienia co najmniej jednego punktu zwrotu w każdej gminie, ale ambicje sięgają dalej - punkty mają być liczniejsze, zarówno w dużych sieciach handlowych, jak i mniejszych sklepach.

Niektóre sieci już teraz testują automaty do recyklingu, robi to m.in. sieć sklepów Lidl, a klienci chętnie z nich korzystają. Polska planuje również stworzenie centrów sortowania w okolicach Warszawy, Bydgoszczy i Katowic, aby zoptymalizować transport i obniżyć ślad węglowy.

System kaucyjny ma na celu zwiększenie poziomu recyklingu, zmniejszenie ilości odpadów oraz promocję zrównoważonego stylu życia. Jak działa system zwrotu opakowań? Pierwszym krokiem jest opróżnienie opakowania z jego zawartości. Nie musi być ono idealnie czyste - wystarczy, że jest puste.

Opakowania nie należy zgniatać, deformować ani usuwać etykiet. Zachowanie kodu kreskowego lub innych oznaczeń umożliwi automatyczną identyfikację opakowania w systemie zwrotu. Automaty kaucyjne, wyposażone w skanery, rozpoznają kod kreskowy, mogą szybko i precyzyjne przetworzyć zwrot oraz przypisać odpowiednią kaucję. Uszkodzony lub zgnieciony pojemnik może utrudnić identyfikację.

Po oddaniu opakowania konsument otrzymuje zwrot kaucji, która została doliczona do ceny produktu przy zakupie. Kaucja może być wypłacona w gotówce lub w formie kuponu do wykorzystania w sklepie.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, system kaucyjny w Polsce, wprowadzony na podstawie nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U. z 2024 r., poz. 1911), obejmuje trzy rodzaje opakowań:

• butelki plastikowe PET jednorazowego użytku o pojemności do 3 litrów,
• puszki metalowe (aluminiowe i stalowe) o pojemności do 1 litra,
• butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra, np. butelki po piwie.

Butelki szklane wielokrotnego użytku stosowane w przemyśle piwowarskim, są projektowane do wielokrotnego użytku - po zwrocie są myte, sterylizowane i ponownie napełniane. System kaucyjny dla tych opakowań opiera się na zasadzie ponownego wykorzystania, a nie recyklingu, co odróżnia go od systemu depozytowego stosowanego dla opakowań jednorazowych, takich jak butelki PET czy puszki.

Decyzja o wyłączeniu jednorazowych butelek szklanych (np. po mocnych alkoholach, sokach czy tzw. "małpkach") z systemu kaucyjnego wynika z kilku czynników, które zostały podkreślone podczas konsultacji z przedsiębiorcami i branżą handlową. Małe placówki handlowe o powierzchni poniżej 200 m², zgłaszały obawy dotyczące braku miejsca na przechowywanie jednorazowych butelek szklanych oraz kosztów związanych z ich transportem i obsługą. W przeciwieństwie do butelek wielokrotnego użytku, które wracają do producentów w celu ponownego użycia, butelki jednorazowe wymagają oddzielnego systemu zbierania i przekazywania do recyklingu, co generuje dodatkowe koszty logistyczne.

W Polsce około 70% jednorazowych opakowań szklanych jest już zbieranych w ramach gminnych systemów selektywnej zbiórki (pojemniki na szkło). Branża, w tym Związek Pracodawców "Polskie Szkło", argumentuje, że włączenie szkła jednorazowego do systemu kaucyjnego nie przyniosłoby znaczącego wzrostu efektywności recyklingu, a jedynie zwiększyło koszty operacyjne dla sklepów, gmin i konsumentów.

Projekt ustawy kaucyjnej był wynikiem kompromisu między różnymi interesariuszami. Początkowo planowano włączenie szkła jednorazowego do systemu, ale po protestach branży handlowej i recyklingowej zdecydowano się na jego wyłączenie. Ministerstwo Klimatu i Środowiska rozważa jednak ponowne włączenie szkła jednorazowego do systemu kaucyjnego w 2030 roku, w odpowiedzi na unijne wymogi dotyczące zwiększenia poziomu recyklingu szkła do 75%.

Systemy kaucyjne, działające w kilkunastu krajach UE, m.in. w Niemczech i Portugalii, dowodzą swojej wartości. Portugalski pilotaż wykazał, że PET zebrany w automatach nadaje się do produkcji butelek spożywczych, choć wymaga dostosowania opakowań (ScienceDirect, 2024). Meta-analizy Zero Waste Europe wskazują, że systemy te osiągają nawet 90% zbiórki odpadów plastikowych przy umiarkowanych kosztach, przewyższając tradycyjną zbiórkę selektywną.

Szkło i aluminium, możliwe do recyklingu niemal bez końca, również zyskują na jakości dzięki kaucji - czystszy strumień odpadów minimalizuje zanieczyszczenia, które często komplikują przetwarzanie. W porównaniu do żółtych pojemników, gdzie odpady bywają zanieczyszczone lub trafiają do zmieszanych śmieci, system kaucyjny zapewnia surowce wyższej jakości, gotowe do ponownego użycia.