Jak powstaje smog, gdzie występuje i jakie są jego skutki dla zdrowia?

Smog to słowo zawierające dwa angielskie słowa - "smoke", czyli "dym" oraz "fog" oznaczający "mgłę". To zjawisko atmosferyczne polegające na jednoczesnym występowaniu wysokiego stężenia zanieczyszczeń powietrza w postaci dymu, gazów i innych związków chemicznych oraz pary wodnej.

Wyróżnia się dwa typy smogu:

• smog klasyczny - to inaczej smog kwaśny lub londyński. Występuje głównie od listopada do lutego w umiarkowanej strefie klimatycznej i w regionach, gdzie domy są ogrzewane przez spalanie węgla i innych paliw stałych.
• smog fotochemiczny - to inaczej smog Los Angeles, występuje głównie w miesiącach letnich. Unosi się on zwykle w słoneczne dni, gdy temperatura powietrza jest wysoka (pomiędzy 25 a 35°C), a na ulicach panuje duży ruch. Do największych miast, w których występuje smog fotochemiczny, zalicza się m.in.: Ateny (Grecja), Pekin (Chiny), Rzym (Włochy), Kraków (Polska), Nowy Jork (Stany Zjednoczone) czy Madryt (Hiszpania).

Dla przeciętnego obserwatora smog przypomina mgłę zawieszoną nad miastem bądź też wielką chmurę, która unosi zazwyczaj nad dużymi aglomeracjami miejskimi. W rzeczywistości są to głównie pyły i gazy pochodzące ze spalania węgla w piecach, spalin samochodowych oraz zakładów przemysłowych.

Brak wiatru, czyli brak ruchu powietrza powoduje, że zanieczyszczona mgła, czyli smog pozostaje zawieszony nad miastem, na poziomie atmosfery, w której żyje i funkcjonuje człowiek. Smog nad aglomeracjami miejskimi najczęściej występuje zimą, jesienią oraz wczesną wiosną.

W skład smogu wchodzą dwa rodzaje szkodliwych pyłów: PM10 oraz PM2,5. 

PM10 składa się z mieszaniny cząstek zawieszonych w powietrzu, będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych. Może on zawierać substancje toksyczne, m.in. benzo[a]piren, metale ciężkie, dioksyny i furany. 

Z kolei pył PM2,5 zawiera cząstki o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrometra, które docierają nie tylko do górnych dróg oddechowych i płuc, ale także przenikają do krwi. Może mieć istotny wpływ na przebieg chorób serca (nadciśnienie oraz zawał) lub nawet zwiększać ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe.

Przyczyną tego są szkodliwe związku chemiczne, m.in. tlenki siarki, tlenek azotu i węgla oraz węglowodory, które ulegają reakcjom chemicznym i prowadzą do powstawania aldehydów i ozonu.

Największe zanieczyszczenia wynikające z obecności smogu są notowane w dużych miastach oraz na terenach silnie uprzemysłowionych (w Polsce to np. Śląsk). Jednak smog nie omija też mniejszych miejscowości i wsi. Z problemem silnego smogu zmagają się również miejscowości podgórskie i górskie.

Jednym z najbardziej zanieczyszczonych miast w Polsce jest Kraków. Przyczyną tego stanu rzeczy jest położenie tego miasta - w otoczeniu wzniesień terenu, gdzie położone są tworzące aglomeracje wsie. Kraków zmaga się ze smogiem również dlatego, że w mieście znajduje się kilka elektrowni i zakładów przemysłowych.

Wśród miast, gdzie oddycha się najgorzej w Polsce, znajdują się również Nowy Targ, Nowy Sącz, Sucha Beskidzka, Goczałkowice-Zdrój, Rabka-Zdrój, Zabierzów, Godów, Orzesze, Lublin, Kielce, Wrocław, Poznań, Warszawa, a także Katowice.

Smog jest największym środowiskowym zagrożeniem dla zdrowia nie tylko na terenie Unii Europejskiej, ale również na całym świecie. Szczególnie narażeni na zachorowanie w wyniku zanieczyszczenia powietrza są seniorzy oraz dzieci i młodzież, a także osoby chorujące przewlekle, kobiety w ciąży i palacze tytoniu.

Do największych problemów wywołanych obecnością smogu należą m.in.:

• dolegliwości ze strony układu oddechowego, m.in. kaszel, ból gardła czy chrypka,
• zwiększenie zagrożenia wylewem krwi do mózgu i zawałem serca,
• wzrost liczby przypadków insulinooporności i zachorowań na cukrzycę t. 2,
• ograniczenie objętości oddechowej płuc,
• obniżenie ciśnienia krwi i zawartości w niej ochronnej frakcji cholesterolu HDL,
• uszkodzenie naczyń krwionośnych nawet u zdrowych osób młodych i wywołane tym stany zapalne,
• częstsze powstawanie zakrzepów krwi i rozwój zakrzepicy żył głębokich,
• częstsze zaostrzenia przebiegu istniejących chorób przewlekłych układu oddechowego,
• upośledzenie pamięci krótkotrwałej i obniżenie IQ,
• wzrost liczby przypadków demencji, a zwłaszcza choroby Alzheimera,
• obniżenie u mężczyzn jakości nasienia na skutek uszkodzeń DNA, zwiększające m.in. ryzyko poronień w przypadku poczęcia dziecka,
• uszkodzenia nerek i podniesione ryzyko rozwoju nefropatii,
• częstsze hospitalizacje i związany z tym wzrost umieralności.

Według szacunków w Polsce zanieczyszczenie powietrza związane ze smogiem co roku przyczynia się do śmierci około 26-48 tysięcy osób. Równocześnie niska jakość powietrza skraca oczekiwaną długość życia Polaków - nawet o rok.

Zobacz też:

Sześć najbardziej trujących grzybów w Polsce. Lepiej ich nie zbieraj!