Bat na polskich rolników w Zielonym Ładzie. Kto na tym zyska?

Protesty przeciw Zielonemu Ładowi objęły Polskę i sporą część Europy. Wśród wznoszonych tam haseł pojawiają się nawet takie, które kontestują nakazy ugorowania czy płodozmianu. Utożsamiają je ze stratami, jakie rolnik ponosi na skutek podobnych działań.

W serwisie Top Agrar można znaleźć zapis spotkania rolników z wiceministrem rolnictwa Adamem Nowakiem w Opolu. I na tym spotkaniu padła taka oto wypowiedź plantatora: "W Polsce mamy 322,5 tys. kilometrów kwadratowych powierzchni, z czego 58 proc. to są grunty rolne, a 14 mln hektarów to grunty orne. Jeśli wyłączymy z nich 4 proc., to stracimy produkcję z 560 tys. hektarów".

Te 4 proc. to właśnie obszary, które mają podlegać ugorowaniu. Rolnicy nie rozumieją, dlaczego, bo to czysta strata i pozostawienie ziemi odłogiem.

- To jest odwrót od tego, na czym nowoczesne polskie rolnictwo wyrosło jeszcze w XIX w. i co wprowadzał chociażby gen. Dezydery Chłapowski w eksperymentalnym majątku w Turwi. Wprowadzał jako innowację - przypomina prof. Piotr Tryjanowski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, który doktoryzował się z przyrody w krajobrazie rolniczym. - Innowację w tym sensie, że miała podnieść wydajność upraw rolniczych, a płodozmian i ugorowanie były tego częścią.

Antropopresja i zmienianie krajobrazu przez człowieka kojarzy się nam bowiem głównie z miastami czy przemysłem. Drastyczne zmiany zachodzą jednak na wsi właśnie za sprawą rolnictwa. Europa nie doszła jeszcze do poziomu wielkich monokultur upraw na innych kontynentach. Pola kukurydzy w USA, soi w Brazylii czy palm olejowych w Indonezji ciągną się po horyzont i ziemia nie jest zostawiana odłogiem, ale brak płodozmianu czy ugorowania ma podobne skutki. To jest jak z każdym odpoczynkiem. Człowiek go potrzebuje, przyroda i ziemia również - uważają ekologowie.

Zdaniem przyrodników europejskie rolnictwo zaczyna przypominać to spoza kontynentu, czyli opierać się na jałowieniu ziemi i monokulturach. To sprawia także, że dzikie gatunki roślin i zwierząt muszą się dostosować do nowej sytuacji. Część z nich radzi sobie coraz lepiej, ale część wymiera.

Łączna biomasa organizmów, przynajmniej kręgowców, w krajobrazie rolniczym nie spada, nawet rośnie. Zanika jednak bioróżnorodność.

---

- Łączna biomasa organizmów, przynajmniej kręgowców, w krajobrazie rolniczym nie spada, nawet rośnie. Zanika jednak bioróżnorodność. W monokulturowym krajobrazie obszarów zmienionych przez rolnictwo zaczynają dominować wybrane gatunki, które sobie z taką sytuacją radzą kosztem innych - mówi prof. Piotr Tryjanowski.

Do gatunków zwierząt, które radzą sobie w tak mocno zmienionym przez człowieka krajobrazie należą chociażby gęsi gęgawy, żurawie, a także kruki - niegdyś rzadkie, a dzisiaj coraz liczniejsze. Lepiej wygląda też sytuacja zająca szaraka, chociaż on akurat lubi tereny ugorowane.

Mamy jednak do czynienia z całą grupą zwierząt zanikających zapewne z powodu intensywnego rozwoju rolnictwa monokulturowego, stosowania chemii i środków ochrony roślin. Symbolem zagłady jest u nas kraska, a także czajka, niegdyś bardzo liczny ptak terenów podmokłych i łąk, zresztą nadal całkiem liczny w wielu miejscach na świecie. Nie u nas jednak. Spadek liczebności czajek w XXI w. to 6 proc. w skali rok do roku. Pospolite zwierzę zyskało już u nas status NT, czyli bliski zagrożenia.

Pliszka żółta czy skowronek to także ptaki, o których nie powiedzielibyśmy, że radzą sobie słabo. A jednak populacja skowronka - najliczniejszego niegdyś polskiego ptaka - spada. Źle wyglądają też notowania przepięknego polskiego ptaka jakim jest pokląskwa. Co ciekawe, ten ptak najlepiej radził sobie u nas w latach dziewięćdziesiątych, gdy upadła gospodarka planowa i wielkie gospodarstwa typu PGR. Sporo ziemi stało wtedy odłogiem, ugory były częste. Dla tego ptaka i wielu innych mu podobnych był wtedy raj. Zajęcie ugorów i sukcesja - zarastanie samosiewami sosny i brzozy - sprawiły, że znowu się wycofała.

Podobnie rzecz ma się z wieloma naszymi owadami, chociażby motylami. Sztandarowy przykład to niepylak apollo - ginący owad i motyl, który stał się przykładem zanikającej polskiej przyrody. Jego gąsienice bytują np. na oście, a w wypadku jego krewniaka niepylaka mnemozyny to kilka gatunków rozchodnika - roślin rosnących często na ugorach.

Czasami zamiast ugoru wystarczy miedza, ale takie miejsce jest bazą różnorodności przyrodniczej, a nie zmarnowanym kawałkiem gruntu

---

Czasami zamiast ugoru wystarczy miedza, ale takie miejsce jest bazą różnorodności przyrodniczej, a nie zmarnowanym kawałkiem gruntu - przypominają przyrodnicy. 

- Wprowadzenie każdej nowej odmiany zbóż czy roślin uprawnych ma swoje dalekosiężne skutki. To, że lepiej radzą sobie ptaki o dużej masie może świadczyć o tym, że nowe odmiany zbóż stały się sztywniejsze i odporniejsze na przygniecenia. Dla małych zwierząt to katastrofa, nie mają tyle siły, by sprawnie odsłaniać łodygi i wśród nich uwić gniazdo - wyjaśnia prof. Piotr Tryjanowski.

Wystarczy przejść się po polach albo przejechać obok nich, aby przekonać się, ile z nich ma rosnące pośrodku drzewa. Zadrzewienia śródpolne są we współczesnym rolnictwie uważane za problem, bowiem siłą rzeczy utrudniają zbiory. Blokują przejazd kombajnów i innych maszyn rolniczych. Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, jaką rolę odgrywają takie zadrzewienia. - Zające, sarny, polne kuraki, ale także drobne ptaki jak ortolany czy trznadle korzystają z takich miejsc - mówi prof. Tryjanowski.

To właśnie Dezydery Chłapowski w latach dwudziestych XIX w. wprowadził w swym eksperymentalnym gospodarstwie w Turwi rozwiązania, które dostrzegł za granicą, najpierw w Meklemburgii i Holsztynie w Niemczech, a potem w Anglii. Ta od neolitu pozbawiona była wielkich lasów i bazowała na krajobrazie opartym na zadrzewieniach i żywopłotach. Chłapowski zorientował się, że te drobne detale, na które mało kto zwraca uwagę i często traktuje je jako problem na polu, mogą stanowić o efektywności rolnictwa.

Tak pisał w swej książce "O rolnictwie" z 1854 r.: "Każdy z tych oddziałów żywym płotem cierniowym otoczony, jest opatrzony wrotami tak, że w dzień i w nocy bydło, owce i konie pasterzy nie potrzebują. Nareszcie kliny, które się po oznaczeniu regularnem oddziałów tworzą lub powstają, zasadzają się różnemi drzewami, a to porządkiem takim, żeby pola od szkodliwych wiatrów zasłonionemi były, a jednak przewiew powietrza, tam gdzie jest potrzebnym, działać mógł z tem większą siłą, że jest ściśniętym pomiędzy gaikami".

To wyraźne wskazanie przed przeszło 100 laty, że zadrzewienia mają znaczenie nie tylko dla zwierząt żyjących na polach, ale i samych zbiorów. Ochraniają je od wiatru, decydują o gospodarce wodnej. Chłapowski wprowadził je do Wielkopolski. Sadził głównie lipy i dęby, a południowa część każdego pola stanowiła rodzaj otwartego portalu. Tworzyły je topole. Regulował w ten sposób przepływ wiatru i wody oraz migracje zwierzyny żyjącej na terenach polnych.

I pisał o tym we wspomnianej książce tak: "Od północy i zachodu poodcinane kliny zasadzone są drzewami i zasłaniają z tych stron pola. Nad polem mocnem zostawiono z umysłu przerwę w zasadzeniu, już to żeby nie zmniejszać ilości dobrej roli, już żeby tą przerwą powietrze tem mocniej działać mogło. Ponieważ łąk mało, a pastwisk naturalnych nic temu folwarkowi nie nadałem, przeto mocne pola na nim podzieliłem na 10 oddziałów, z których co rok dwa przeznaczone są na koniczynę czerwoną do koszenia, a sześć z lekkich za sztuczne pastwisko służą".

To było absolutnie rewolucyjne i nowatorskie rozwiązanie na ziemiach polskich, dzięki któremu polski majątek w czasach germanizacji bardzo skutecznie konkurował z mniej efektywnych rolnictwem niemieckim.

Według przyrodników problemem staje się komasacja rolnictwa oraz brak edukacji, informacji i zrozumienia, że kwestie ekologiczne to nie tylko nakazy i zakazy. - W naszych warunkach można by na takiej produkcji zarobić - mówi prof. Tryjanowski. - To jest kwestia dyskusji, jaki model rolnictwa byłby u nas najlepszy tak, abyśmy nie wpadli w ekonomiczną pułapkę Keynesa, w której myślenie długofalowe nie jest na czasie. On mawiał, że  w dłuższej perspektywie i tak wszyscy będziemy martwi.