To symbole naszych parków narodowych. Czy te zwierzęta są należycie chronione?
Wizerunki zwierząt są powszechnie stosowane w przestrzeni kultury, widnieją w herbach państw i instytucji. Zwierzęta uosabiają też ambicje przyrodników, dla których ssaki, ptaki i jaszczurki symbolizują starania o ochronę ginących gatunków.
W herbach polskich parków narodowych widnieją głównie zwierzęta - mniej i bardziej znane. W 9 z nich znajdują się ptaki: batalion, głuszec, orlik krzykliwy, błotniak stawowy, żuraw, mewa, gęś tundrowa, puszczyk i bielik.
W pozostałych herbach znajdziemy rysia, żubra, łosia, wydrę, salamandrę plamistą, nietoperza, jelenia, kozicę tatrzańską i bobra. To nieprzypadkowe wybory. Parki są bowiem powoływane w celu ochrony i zachowania różnorodności biologicznej, jak i odtworzenia tych siedlisk przyrodniczych, które w wyniku działalności człowieka zostały zniekształcone lub zniszczone. Wizerunki zwierząt takich jak ryś, żubr, czy łoś dodatkowo przyczyniły się do ich ochrony.
Klęska gatunku i odbudowa
Żubr widniejący w herbie Białowieskiego Parku Narodowego podobnie jak ryś (Bieszczadzki Park Narodowy) to symbole zarówno porażki, jak i wielkiego sukcesu przyrodniczego. Żubry wymarły w Polsce na wolności w latach 20. XX w. Sytuacja spotęgowana przez wybuch I wojny światowej była dramatyczna. Populacja żubra została odbudowana dzięki obecności tych zwierząt w niewoli.
Według najnowszych statystyk w naszym kraju żyje obecnie 2820 żubrów. Większość żyje na wolności, a inne w ośrodkach hodowlanych i ogrodach zoologicznych. Trzeba nadmienić, że Białowieski Park Narodowy to jeden z najstarszych parków narodowych w Europie (utworzony w 1932 r.). Park razem z Puszczą Białowieską to jedyna naturalna ostoja żubra w Europie i najliczniejsza żyjąca na świecie populacja tych zwierząt.
W trzecim co do wielkości polskim parku narodowym w herbie znajdziemy rysia, który został przywrócony na polskie ziemie. Reintrodukcja rysia "Powrót rysia do północno-zachodniej Polski" objęła 5 województw: zachodniopomorskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i lubuskie. Proces przywracania tych zwierząt rozpoczął się w 2017 r. przez Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze i innych przyrodników. Głównym założeniem projektu było przywrócenie populacji rysia nizinnego na tereny ich dawnego bytowania, w rejon północno-zachodniej Polski. Na wolność wypuszczono zwierzęta znajdujące się dotychczas w niewoli.
Obecnie w Polsce znajduje się ok. 200 rysi.
Częściowa ochrona może nie wystarczyć
Salamandra plamista to z kolei największy płaz ogoniasty w Polsce, a także symbol gór - znajduje się w herbie Gorczańskiego Parku Narodowego. Tego charakterystycznego płaza nie sposób pomylić z innym - żółto-czarna barwa pozwala odróżnić ją od reszty płazów. Salamandra plamista jest w Polsce objęta ochroną częściową. Niestety wkrótce i ona może być symbolem walki o przetrwanie gatunku, ponieważ Czerwona Lista Kręgowców Polski (wersja z 2022 r.) klasyfikuje ten gatunek jako bliski zagrożenia.
Wydra, która występuje w Polsce zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska (2004 r.) objęta była ochroną częściową z wyjątkiem osobników występujących na obszarze stawów rybnych, uznanych za obręby hodowlane. Obecnie jest objęta ochroną częściową bez ograniczeń, ponieważ usnięto zapis o ochronie stawów rybnych. Redukcja gatunku jest jednak dopuszczalna za zgodą RDOŚ lub GDOŚ. Likwidacja wydry wymaga udokumentowania szkód i udowodnienia, że usunięcie wydry poprzez jej odstrzał jest jedynym rozwiązaniem problemu.
Sytuacja wydry w Europie była zła - w drugiej połowie XX wieku była uznawana za rzadką, zagrożoną, a nawet wymarłą w wielu krajach. Populacja wydry w Polsce się ustabilizowała, ale nie do końca sprecyzowane przepisy mogą stanowić zagrożenia dla jej ochrony gatunkowej. Często pomija się też wpływ budowy dróg i rozwój komunikacji na populację.
Wydra widnieje w herbie Drawieńskiego Parku Narodowego, którego zadaniem jest ochrona krajobrazu równin sandrowych z ekosystemami wodno-leśnymi.
