To kruk, wrona czy gawron? W Polsce jest nowy ptak, który mocno namieszał

Wrona kojarzy nam się z kolorem czarnym, kruk także budzi skojarzenia z tą barwą, wreszcie czerń przywodzi na myśl gawron. Chociaż nie odpowiada to do końca prawdzie, czerń ściśle wiąże się krukowatymi. Mamy w tej grupie ptaków wiele niezwykle barwnych zwierząt, jak chociażby sójka czy kitta, ale wiele krukowatych ma czarne barwy i ta krążąca w powietrzu czerń się z nimi kojarzy.

To dość interesujące, że z czarnym kolorem łączą się ludziom nie tylko kruki i gawrony, ale także wrony. Interesujące dlatego, że czarne wrony przez wiele lat były w Polsce rzadkością. Wrona jest bowiem ptakiem, którzy tworzy bardzo wiele rozmaitych gatunków, a tym występującym na największym obszarze Polski jest wrona siwa. 

Już sama jej nazwa wskazuje na to, z jakim ptakiem mamy do czynienia. Ubarwienie wrony siwej jest bardzo mocno kontrastowe. Ma ona czarną głowę oraz ogon i skrzydła, a reszta ciała jest siwa czy też popielata, czasem wpadająca w kremowy odcień. Słowem, to jeden z najłatwiej rozpoznawalnych ptaków w Polsce. Bardzo trudną ją z kimkolwiek innym pomylić.

Problem w tym, że wrony siwe, chociaż występują na całym terytorium Polski, są ptakami najliczniejszymi we wschodniej części Europy. Rosja, Białoruś, Ukraina, Bałkany, a także Skandynawia, wreszcie Polska, to obszary jej występowania. Natomiast w zachodniej i południowej części kontynentu żył ptak uważany długo jedynie za podgatunek i czarną odmianę wrony. To czarnowron.

Dzisiaj o czarnowronach mówi się jako o znakomitym przypadku powstawania nowego gatunku na naszych oczach. Wrona siwa i czarnowron, czyli wrona czarna, łączone były w jeden gatunek o różnych odmianach barwnych i zasięgu. Różnica sprowadzała się nie tylko do odmiennego koloru, bowiem czarnowron - zgodnie z nazwą - jest wroną jednolicie ubarwioną na czarno. Chodziło także o geografię.

O ile wrona siwa jest liczna we wschodniej i środkowej Europie, to czarnowron niejako naturalnie zajmował jej miejsce w zachodniej części kontynentu. We Francji, Holandii, Wielkiej Brytanii, także we Włoszech spotkanie siwej wrony było trudniejsze niż czarnej i odwrotnie, w Rosji czy Ukrainie dominowały też o popielatych piórach. Sprawa wyglądała zatem jasno.

Ciekawostką było to, że w wielu naszych mitach, legendach czy baśniach wrona pojawia się jako ptak czarny. Może to znaczyć, że czarnowrony na ziemiach polskich występowały jaka oboczna wersja wrony siwej już w dawnych wiekach, może nawet sugerować, że niegdyś były w Polsce wręcz liczniejsze, skoro tak wdarły się do świadomości. 

Jednocześnie może to być jednak efekt tego, że wiele naszych baśni i podań wywodzi się właśnie z zachodniej Europy. Charles Perrault, Jean de la Fontaine tworzyli je we Francji, a bracia Jakob i Wilhelm Grimm spisywali je w Niemczech, w rejonie Kassel. To tereny czarnowrona.

BirdLife International i wielu ornitologów od pewnego czasu uważają, że rozróżnienie na wronę siwą i wronę czarną powinno być głębsze. Nie należy sprowadzać go do dwóch form barwnych czy podgatunków, ale zupełnie odrębnych gatunków krukowatych. Więcej, gatunków. które powstały na naszych wręcz oczach, bo począwszy od końca epoki lodowcowej. Zróżnicowały się na tyle, że stanowią dzisiaj odrębność.

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny IOC przychyla się do tego zdania i tak też te ptaki dzisiaj traktujemy. Mamy już nie osiem, a dziewięć lęgowych krukowatych, przy czym czarnowron jest wśród nich wciąż nieliczny. 

Badania na temat lęgów czarnowrona w Polsce przedstawili Przemysław Żurawiew, Paweł Czechowski i Łukasz Ławicki, ale dość dawno, bo w 2010 r. Czytamy w nich, że "Strefa hybrydyzacji czarnowrona i wrony siwej zlokalizowana jest na terenie Niemiec i Czech, dlatego większość prób lęgowych czarnowrona odnotowano w zachodniej Polsce. Jedyny zapis lęgowy pary wrony czarnej pochodzi z 1890 r., ale odkryto 9 przypadków mieszanych lęgów obu wron".

I dalej: "W XIX i pierwszej połowie XX w. czarnowrona notowano regularnie, choć niezwykle rzadko, niemal na terenie całej Polski. Wyraźny wzrost od lat 80. XX w. wynika prawdopodobnie z większej aktywności obserwatorów ptaków".

W każdym razie czarnowron pojawia się w Polsce i ta wrona może zostać przez wielu pomylona z krukiem. Jednolicie czarna barwa może wywołać błąd, aczkolwiek gdybyśmy oba ptaki postawili obok siebie, mowy o pomyłce nie ma. Kruk jest wyraźnie większy, to największy krukowaty, największy ptak wróblowy i jeden z największych polskich ptaków. Z ponad 60 cm długości jest większy od jastrzębia czy puszczyka. Znacznie przewyższa wronę, bije też wielkością gawrona.

Od gawrona odróżnić go najłatwiej, chociaż z uwagi na liczebność tych ptaków - znacznie częściej spotykanych niż czarnowron - pomyłki z nim są najczęstsze. Tymczasem gawron ma zupełnie inną sylwetkę, wypukłą głowę, wreszcie wyraźnie jasną, niemal białą nasadę dzioba, który u kruka i wrony są czarne. Co do czarnych piór, gawron mieni się metalicznie fioletowo, podczas gdy wrona czarna połyskuje na zielono lub czerwonawo. U kruka połysk jest metaliczny, nieco srebrzysty.

Kruk ma też bardzo charakterystyczne pióra wokół dzioba układające się wręcz w coś w rodzaju brody. Kruk potrafi nastroszyć pióra na głowie - te są dłuższe i nadają mu wtedy specyficznego wyglądu, który może mieć jakieś znaczenie komunikacyjne albo odstraszające.

Dodajmy do tego, że chociaż wszystkie te czarne ptaki kojarzą się nam z krakaniem, to jednak ich głosy się różnią. Głos kruka jest niski, głęboki, a owe "kra" - krótkie. Kruk potrafi wydobywać dźwięki z głębi gardła, niemal gulgoczące. Co więcej, naukowcy są zdania, że kruki stosują całą gamę wydawanych dźwięków, układających się w coś w rodzaju języka. 

W porównaniu z nim głos wrony i czarnowrona jest bardzo charczący, jakby z chrypką. Za to gawrony kraczą w nieco zniekształcony sposób, ich głos nieco wpada wręcz kwakanie i nie jest ani tak charczący, ani głęboki jak u kruka.