Niedźwiedzie sieją postrach u sąsiada Polski. Powód nie jest oczywisty

Niedźwiedź brunatny kojarzy się nam z górami i ich niedostępnymi fragmentami, gdzie zakłada gawry i gdzie żeruje. Raczej nie wiążemy go z produkcją rolną, polami i uprawami. To zupełnie zaburzony obraz wywołany tym, że w Polsce oraz wielu innych krajach Europy te wielkie drapieżniki rzeczywiście wycofały się w góry mniej więcej z początkiem ery industrializacji i wraz z rewolucją przemysłową. To jednak nie znaczy, że do tych gór ich życie się ogranicza.

Polskie niedźwiedzie brunatne to gatunek skrajnie nieliczny. Zostało nam ich około setki, wyłącznie w górskich pasmach w Bieszczadach, Tatrach i Beskidach. Od dawna nie mamy niedźwiedzi w Sudetach, nie mamy ich także na nizinach. Ostatniego osobnika w centralnej Polsce zastrzelono w lasach bedońskich pod Piotrkowem w XVII w. W XVIII w. wymarły niedźwiedzie w Wielkopolsce, w 1744 r. zabito ostatniego na Ziemi Lubuskiej, a w 1756 r. - w nizinnej części Śląska. Na Górze św. Anny niedźwiedzie przetrwały do 1804 r.

W pierwszej połowie XIX w. mieliśmy niedobitki niedźwiedzi w Górach Świętokrzyskich (ostatni padł na Barczy w 1867 r.), na Kurpiach i Mazurach, a Puszcza Białowieska zachowała te wspaniałe ssaki do roku 1879. Próba ponownego wprowadzenia niedźwiedzi do Białowieży przed wojną nie powiodła się, aczkolwiek trzeba zaznaczyć, że w 2019 r. pojawiła się informacja o osobniku przemierzającym Puszczę Białowieską. Zapewne przywędrował z Białorusi.

To wszystko pokazuje, że w Polsce na niedźwiedzia patrzymy już jako na zwierzę rzadkie i wybitnie górskie, a i tak zdarzają się od czasu do czasu kontakty z tym wielkim drapieżnikiem na terenie naszego kraju, co od razu przedostaje się do mediów. To jednak i tak nic w porównaniu z tym, co dzieje się w Słowacji.

Grasujący w Liptovskim Mikulasu niedźwiedź, o którym pisaliśmy w Zielonej Interii, wzbudził wiele emocji w Słowacji. Pędził po ulicy miasta, ludzie uciekali. Według ostatnich doniesień w wyniku niespodziewanego spotkania z drapieżnikiem zostało poszkodowanych pięć osób.

To wywołało falę dyskusji o tym, co zrobić z niedźwiedziami. Pojawiały się pomysły nowych uregulowań prawnych i odstrzału. Słowacja ma się domagać w Unii Europejskiej zmian w zakresie statusu ochronnego niedźwiedzia brunatnego.

Który nadal jest zwierzęciem w Europie ginącym, dodajmy. Nie licząc Rosji, gdzie żyje ich najwięcej, to najliczniejszą populacją dysponuje teraz Rumunia, gdzie liczba tych ssaków przekracza 5 tys. Rumuni żyją z niedźwiedziami na co dzień, zwłaszcza na terenach Transylwanii czy Karpat.

Kraje skandynawskie, takie jak Szwecja czy Finlandia, zamieszkuje po 2-3 tys. niedźwiedzi, a populacja słowacka wzrosła z około 800 osobników w 2007 r. do ponad 1000, może 1500 obecnie (słowaccy leśnicy uważają, że nawet więcej). To dwukrotny wzrost i liczba niedźwiedzi, o której w Polsce nie mamy co myśleć.

Już z tego tylko powodu liczba kontaktów ludzi z niedźwiedziami w Słowacji rośnie, ale ich liczebność to nie jest jedyny powód. Niedźwiedzie tracą siedliska. Wyrąb lasów, niszczenie ich mateczników sprawia, że muszą szukać nowych możliwości. Jak zwracał uwagę w rozmowie z Zieloną Interią  Łukasz Synowiecki z Inicjatywy Dzikie Karpaty, rozwiązaniem jest utworzenie stref ochronnych z ograniczeniem wstępu ludzi.

To jednak nie wszystko, bowiem niedźwiedzie są zwierzętami wszystkożernymi. Potrzebują sporo pokarmu, a zapotrzebowanie na niego wzrasta przed udaniem się na zimowy spoczynek i po przebudzeniu z niego, tak jak teraz. Śmietniki, niezabezpieczone kosze z odpadkami i wysypiska oraz wszystko, co wyrzucamy i zostawiamy, przyciąga ssaki.

Siłą rzeczy pojawiają się one tam, gdzie takie odpadki mogą znaleźć, zatem blisko ludzi. W krajach takich jak Rumunia czy Turcja niedźwiedzie regularnie nawiedzają śmietniki i wysypiska w miastach - słynie z tego chociażby Brasov w Rumunii, a także kilka miast tureckich jak Sarikamis, Kars czy Erzurum.

W Słowacji niedźwiedzie w miastach są sensacją, podobnie jak i w Polsce, ale też się zjawiają. Były widywane np. na obrzeżach miasta Rużomberk. Pojawianie się ich w takich miejscach to z punktu widzenia biologii tych zwierząt nie jest sytuacja ani ekstremalna, ani nawet wyjątkowa. Im mniej będą miały przestrzeni, im więcej możliwości blisko człowieka, tym częściej będą się pojawiały. A wtedy o konflikt nietrudno, nawet z tragicznym końcem.

W krajach przyzwyczajonych do obecności niedźwiedzi w pobliżu człowieka obowiązują i utrwalone zostały pewne reguły postępowania i zasad ostrożności. Tak jest w Stanach Zjednoczonych czy Kanadzie, ale podobne kodeksy wiesza także Rumunia.

Słowacja jest krajem spektakularnym w niedźwiedziej kwestii także z innego punktu widzenia. Szybki wzrost populacji tych ssaków i podwojenie ich liczebności w kilkanaście lat to efekt przypomnienia nam wszystkim, że niedźwiedź brunatny do życia w górach został poniekąd zmuszony i w takie trudne regiony wyparł go człowiek, ale to w równym stopniu zwierzę nizinne.

W Skandynawii, Estonii (bo w Łotwie i Litwie niedźwiedzi jest niewiele, kilkanaście, może dwadzieścia osobników) czy Rosji niedźwiedzie doskonale dają sobie radę poza górami, więc robią to także w Słowacji. Zwłaszcza, że okoliczności sprzyjają.

Sabina Nowak ze Stowarzyszenia dla Natury "Wilk" zwróciła już w 2020 r. uwagę na to, że niedźwiedzie uwielbiają kukurydzę, a ta stała się niezwykle modna w Słowacji. Jest sadzona na polach poniżej słowackich gór, na terenach nizinnych kraju i przyciąga niedźwiedzie. Już kilka lat temu obrazki, na których te zwierzęta buszowały w kukurydzianych polach, objadając się kolbami, były całkiem częste. Najwięcej niedźwiedzi brunatnych w Słowacji mieszka właśnie nie w Tatrach czy innych pasmach karpackich, ale okolicach Banskiej Bystrzycy. To środkowa część kraju, poza głównymi pasmami górskimi.

W 2019 r. TVN24 donosił o licznych niedźwiedziach żerujących na kukurydzy w rejonie Kokawy Liptowskiej - to zaledwie 10 kilometrów od granicy z Polską, po drugiej stronie Tatr. Naliczono aż 38 niedźwiedzi na jednym polu. Takich przypadków było więcej. To wywołało reakcję domina. Populacja wzrosła, niedźwiedzie zaczęły zasiedlać nowe tereny i zbliżać się do ludzi, co doprowadziło do obecnego konfliktu.

Sytuacja w Słowacji jest pod tym względem w zasadzie szablonowa, bo dobrze pokazuje jak zachowania ludzi, a także ich niedbałość, przyciągają zwierzęta, które wkrótce stają się kłopotem dla człowieka. I dopiero wtedy ludzie wpadają w popłoch, sięgając po swoje ulubione narzędzia - broń albo kodeks z przepisami.