Wielkie zniszczenia na cennym torfowisku. Bezpowrotnie utracone wartości

Sprawa torfowiska na Lubelszczyźnie wyszła na jaw niemal przypadkiem. Doktorant Uniwersytetu Warszawskiego Jan Kucharzyk zbierał materiały na temat torfowisk Polesia. Okazało się, że w Starym Stręczynie znajduje się bardzo cenne torfowisko węglanowe, które pełni nieocenione role w ekosystemie i znajduje się na nim m.in. nienotowany w ostatnich dziesięcioleciach w południowo-wschodniej części Polski mech o wyjątkowej barwie, bagiennik żmijowaty. Kucharzyk zauważył, że na miejscu jest wydobywany torf.

W maju 2023 roku Jan Kucharzyk w imieniu Centrum Ochrony Mokradeł zaalarmował w sprawie zagrożenia dla funkcjonowania tego ekosystemu Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Lublinie. RDOŚ nie rozpatrzył jednak złożonego wniosku (jedyna formalna odpowiedź dotyczyła konieczności uzupełnienia danych w złożonym wniosku).

Według inicjatywy Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie nie wywiązała się ze swoich ustawowych obowiązków i doprowadziła do zaniku populacji gatunków chronionych, w tym rzadkich i wymierających, m.in. bagiennika żmijowatego.

"Zwróciliśmy uwagę m.in. na to, że wydobycie torfu - poprzez zmianę stosunków wodnych - wpływa na degradację siedliska gatunków chronionych na całym torfowisku, a nie tylko w miejscu wydobycia. W ten sposób, w naszej opinii, jednoznacznie łamany był zakaz niszczenia siedlisk gatunków chronionych ujęty w Rozporządzeniu o ochronie gatunkowej roślin" - informuje Centrum Ochrony Mokradeł.

W kwietniu 2024 r. RDOŚ przeprowadził na terenie torfowiska kontrolę i stwierdził, że naruszone zostały zakazy obowiązujące w odniesieniu do gatunków chronionych. W czerwcu RDOŚ zgłosił sprawę do prokuratury, w sierpniu do wójta gminy Cyców wpłynął wniosek o wznowienie z urzędu postępowania w sprawie wydanej decyzji środowiskowej oraz wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji wójta.

We wrześniu 2024 r. okazało się, że na torfowisku w Starym Stręczynie nie znaleziono skorpionowca brunatnawego, torfowca skręconego i pływacza średniego - roślinność została zniszczona w wyniku eksploatacji torfu. Nawet 10 kolejnych gatunków chronionych zmniejszyło swoją liczebność, a ich siedliska zostały rozkopane.

Centrum Ochrony Mokradeł ustaliło, że właściciel przyspieszył wydobycie torfu w Starym Stręczynie. "Nastąpiło to pomimo posiadania przez niego wiedzy (przynajmniej od kwietnia 2024 r.) o obecności gatunków chronionych w otoczeniu obszaru objętego wydobyciem i wpływie eksploatacji - zarówno na populacje gatunków chronionych, jak i na ich siedlisko" - informuje inicjatywa i zaznacza, że komercyjne wydobycie torfu doprowadziło do dewastacji najcenniejszego fragmentu torfowiska.

Przyrodnicy podsumowują, że wbrew deklaracjom właściciela kopalni o wstrzymaniu wydobycia do czasu rozpatrzenia sprawy, zmiany, jakie zaszły na tym terenie są nieodwracalne.

"Dlaczego RDOŚ nie podjął żadnych skutecznych działań, które zatrzymałyby proces dewastacji torfowiska?" - pyta Centrum Mokradeł i zwraca uwagę, że w związku z niedopełnieniem obowiązków oraz złamania prawa z zakresu ochrony gatunkowej roślin powinny zostać wyciągnięte konsekwencje.

Cezary Wierzchoń, rzecznik RDOŚ w Lublinie, wyjaśnił w rozmowie z redaktorem TVN24, że w sprawie wydobycia torfu w Stręczynie podjęto szereg działań. Rzecznik przekazał portalowi, że wójt gminy Cyców wydał w 2021 r. decyzję środowiskową, w której stwierdzono, że właściciel działki nie musi sporządzać raportu oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. To z kolei było wbrew opinii wydanej przez RDOŚ - uważa Wierzchoń.

Z wypowiedzi Prokuratora Rejonowego we Włodawie Konrada Karamary wynika, że prokuratura nie może nakazać wstrzymania prac na torfowisku. W sprawie prowadzone jest śledztwo.

O znikającym torfowisku została powiadomiona również Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska oraz Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Eksploatacja złóż torfu wiąże się z emisjami metanu i podtlenku azotu do atmosfery lub zwiększeniem emisji tych gazów na skutek odwadniania torfowiska.

Torfowiska, gdy wysychają, przyczyniają się do przyspieszenia zmian klimatycznych. Na skutek globalnego ocieplenia, ale także melioracji i tworzenia kopalni torfu obniża się poziom wody i zwiększa się ryzyko powodzi.

- Torfowiska, które od tysięcy lat gromadziły węgiel, składują go długoterminowo kilkukrotnie więcej niż lasy. Właśnie z tego powodu powinniśmy traktować je, jako niezwykle ważny element adaptacji do zmian klimatu. U nas torfowiska zajmują około 4 proc. powierzchni kraju - mówił na łamach Interii prof. Mariusz Lamentowicz z Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu.

W Polsce nie posiadamy zintegrowanego systemu obserwacji ekosystemów torfowiskowych, który uwzględniałby hydrologię i wpływ klimatu oraz przepływ gazów cieplarnianych.