Tajemnice Morza Bałtyckiego. Co kryje polskie morze na dnie?

Szerokie plaże, gdzie fale delikatnie muskają drobny piasek, tajemnicze zatoczki, wyspy i idylliczne wioski oraz małe miejscowości zachęcają do odpoczynku nad polskim morzem. Cały Bałtyk ma około 415 tys. km2 powierzchni i objętość około 22 tys. km3. Wybrzeże Morza Bałtyckiego kryje w sobie ukryte skarby, które leżą daleko od utartych szlaków i czekają na odkrycie przez poszukiwaczy przygód.

Bałtyk jest najmłodszym morzem, jakie powstało na Ziemi. Historia Morza Bałtyckiego rozpoczyna się wraz z końcem epoki lodowcowej. Ze względu na powoli ocieplający się klimat, lody skandynawskie stopniowo topniały. Około 14 000-12 000 lat temu w basenie Morza Bałtyckiego utworzyło się ogromne jezioro roztopowe. Lód nadal topił się, a basen Bałtyku napełniał się jak wanna, aż w końcu wylał się w wyniku katastrofalnego zdarzenia około 11 700 lat temu. Jednak typowe morze słonawe, którym Bałtyk jest obecnie, powstało po kolejnych zmianach, zwłaszcza podnoszenia się dna w duńskich cieśninach około 3000 lat temu.

Morze Bałtyckie uważane jest za płytkie. Średnia głębokość Bałtyku wynosi 52,3 m, co np. na tle Morza Śródziemnego o średniej głębokości 1438 m nie wygląda imponująco. Największa głębia na Bałtyku to Głębia Landsort, która ma 459 m, czyli niemal tyle samo, ile mierzą dwie wieże Petronas Towers (452 m) w stolicy Malezji.

Dla niektórych osób wakacje nad Bałtykiem i pływanie w nim nawet latem są jak próby morsowania. Niestety Morze Bałtyckie jest dość chłodne, ze średnią roczną temperaturą wody wynoszącą zaledwie 10 stopni Celsjusza. Co prawda w lecie zdarza się, że woda przekracza 25 stopni Celsjusza, ale bywa też, że ma zaledwie 11 stopni Celsjusza. Średnia temperatura morskiej wody w Bałtyku w okresie letnim to 19 stopni Celsjusza. W czasie zimy jest to tylko 2-4°C. Na szczęście spędzając wakacje nad Bałtykiem, można wybrać miejsca, w których woda jest najcieplejsza. Zdecydowanie jest to rejon Zatoki Puckiej. Natomiast najzimniejsza woda Bałtyku bywa w punktach najbardziej wysuniętych na północ, czyli w okolicach Jastrzębiej Góry, Ustki i Kołobrzegu.

Morze Bałtyckie to unikalne gatunki flory i fauny, dlatego też w jego obrębie utworzono nadbałtyckie rezerwaty przyrody. W wodach i okolicach Bałtyku można zobaczyć:

• fitoplankton, czyli maleńkie organizmy żywe, takie jak okrzemki, bruzdnice i sinice, które unoszą się na wodzie;
• rośliny żyjące na dnie morza (fitobentos), np. trawa morska, morszczyn, sałata morska, widłak, rurecznica;
• zooplankton, czyli jedno- lub wielokomórkowe organizmy żywe, np. wrotki, pierwotniaki, wioślarki, larwy skorupiaków i ryb;
• zwierzęta, które żyją na dnie morza (zoobentos) np. małże (zwłaszcza omułek), skorupiaki (krewetki, pąkle, kiełże), gąbki, ślimaki.

W Bałtyku mieszkają również morskie ssaki. Na szczególną uwagę zasługują foka szara, foka pospolita, foka obrączkowana bałtycka, wydra europejska i morświn. W wodach pływają również ryby słonowodne, takie jak dorsze, śledzie i szproty oraz słodkowodne, czyli okonie i sandacze. Można również trafić na łososie i węgorze. Nie można również pominąć nadbałtyckich ptaków. Na Pobrzeżu Gdańskim znajduje się rezerwat, w którym żyją unikatowe gatunki rybitwy czubatej. Oprócz niej nad polskim morzem można spotkać m.in. mewy, łabędzie, nurzyki i kormorany.

Tajemnice Morza Bałtyckiego od dawna fascynują badaczy i archeologów. W latach 2021-2023 naukowcy z Uniwersytetu Morskiego w Gdyni oraz MEWO S.A. przeprowadzili intensywne badania geofizyczne Bałtyku przy użyciu zaawansowanych technologii sonarowych. Monitorowano obszar przekraczający 7 tys. km2. Na takim terenie udało się zidentyfikować aż 38 obiektów podwodnych. 26 stanowiły wraki statków, a pozostałe okazały się szczątkami ładunków. 

W rzeczywistości dno Bałtyku skrywa wiele tajemnic z okresu II wojny światowej. Oprócz wraków statków i znajdujących się na nich przedmiotach zatopiona została również broń chemiczna oraz bojowe środki trujące (np. iperyt siarkowy, fosgen lub tabun). Badacze twierdzą, że na dnie Morza Bałtyckiego leży wręcz tykająca bomba. Warto przypomnieć, że na mocy Konferencji Poczdamskiej w latach 1945-1948 przystąpiono do zdemilitaryzowania Niemiec po wojnie. Pozostałą broń chemiczną postanowiono zatopić w wodach Bałtyku, głównie w rejonie południowo-wschodniej części Głębi Gotlandzkiej, wschodniej część Głębi Bornholmskiej oraz cieśniny Mały Bełt i Skagerrak.

Nie ma jednak pewności, że niebezpieczne substancje nie zostały zatopione gdzie indziej. Tym bardziej że historia zna przypadki, w których taką broń znaleziono również w rejonie Polski. Badacze szacują, że na dnie Bałtyku nadal znajduje się od 6 000 do 13 000 ton trujących środków chemicznych.

Morze Bałtyckie od dawna nie jest w najlepszym stanie. Do największych zagrożeń dla ekosystemu Bałtyku zalicza się zanieczyszczenia zrzucane bezpośrednio z brzegu, gromadzące się ze ścieków lub silnie nawożonych gruntów rolnych, toksyczne substancje przemysłowe oraz zanieczyszczenia powstające na morzu. Do Bałtyku trafiają nie tylko ścieki, ale także odpady przemysłowe, nawozy, a nawet stara amunicja. Ponadto zmiany klimatyczne w coraz większym stopniu wpływają także na region Morza Bałtyckiego. Prowadzi to do wzrostu temperatury wody, zmniejszenia pokrywy lodowej i nasilenia ekstremalnych zjawisk pogodowych.

Dlatego konieczne są ogromne wysiłki, aby dalej tworzyć sieć obszarów chronionych nad Morzem Bałtyckim i wprowadzić efektywne zarządzanie ochroną przyrody. Warto również samemu pamiętać, żeby podczas wakacji nad Bałtykiem nie naruszać przestrzeni unikatowej flory i fauny - nie chodzić po wydmach oraz zachować porządek, zwłaszcza podczas i po plażowaniu.