Piękne żółte kwiaty na łące, ale lepiej ich nie zbierać. Są trujące
Oprac.: Jacek Waśkiel
Polne rośliny często mają piękne kwiaty, które miłośnicy przyrody chętnie wykorzystują do tworzenia bukietów, wianków i różnych ozdób. Jednak podczas takich działań warto zachować ostrożność, gdyż niektóre z tych roślin mogą być niebezpieczne. Przykładem jest starzec jakubek, powszechnie występujący w Polsce. Choć jego atrakcyjny wygląd może kusić, roślina ta zawiera substancje rakotwórcze i jest silnie trująca.
Starzec jakubek: co to za roślina?
Starzec jakubek, znany również jako Jacobaea vulgaris, należy do rodziny astrowatych. Jest szeroko rozpowszechniony w Europie, na większości obszarów Azji i w Afryce Północnej, w tym w Algierii, Maroku i Tunezji. W Polsce można go spotkać na łąkach, przy drogach, wzdłuż brzegów pól, w lasach i rowach. Roślina ta osiąga wysokość do 120 cm, ma rozgałęzioną łodygę i pierzastodzielne liście. Kwiaty, zebrane w podbaldachy, są żółte i łatwo rozpoznawalne. Mimo swojego atrakcyjnego wyglądu starzec jakubek jest rośliną niebezpieczną i podstępną, zagrażającą zarówno ludziom, jak i zwierzętom.
Starzec jakubek był historycznie wykorzystywany przez zielarzy i znachorów, którzy przypisywali mu liczne właściwości lecznicze. Stosowano go przede wszystkim do przygotowywania nalewek i naparów mających działanie moczopędne, rozkurczowe oraz obniżające ciśnienie krwi. Uważano również, że roślina ta wspomaga funkcjonowanie wątroby i pomaga w leczeniu chorób skórnych oraz trudno gojących się ran. Jednak badania przeprowadzone w latach pięćdziesiątych XX wieku ujawniły w roślinie wysokie stężenie toksycznych alkaloidów.
Alkaloidy mają właściwości rakotwórcze, mutagenne i hepatotoksyczne, co oznacza, że mogą powodować nowotwory, mutacje genetyczne oraz uszkodzenia wątroby. Kontakt z tą rośliną, zarówno bezpośredni, jak i poprzez spożycie, jest szczególnie niebezpieczny dla zwierząt domowych, takich jak psy i koty, a także dla większych zwierząt gospodarskich, jak konie. Alkaloidy ze starca jakubka mogą przeniknąć do organizmu człowieka lub zwierzęcia poprzez spożycie rośliny, zarówno świeżej, jak i suszonej, co jest szczególnie ryzykowne dla pasących się zwierząt. Kontakt z sokiem rośliny lub inhalacja pyłku mogą również skutkować absorpcją alkaloidów przez skórę i błony śluzowe układu oddechowego.
Starzec jakubek: jak odróżnić go od innych roślin?
Osoby bez doświadczenia w botanice mogą łatwo pomylić starca jakubka z innymi roślinami o podobnym wyglądzie. Do najczęstszych pomyłek należy zaliczyć dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum), który także ma żółte kwiaty, lecz różni się drobnymi czarnymi kropkami na płatkach. Inną podobną rośliną jest nawłoć pospolita (Solidago virgaurea), której żółte kwiatostany mogą przypominać starca jakubka, mimo że są bardziej zbite i wydłużone. Warto zwrócić uwagę również na wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare), który posiada żółte, koszyczkowate kwiaty zebrane w gęste baldachogrona.
Starca jakubka można odróżnić od dziurawca zwyczajnego głównie na podstawie kształtu i rozmieszczenia kwiatów. Starzec jakubek ma żółte kwiaty zebrane w luźne podbaldachy, podczas gdy kwiaty dziurawca są zebrane w gęstsze grona. Co więcej, płatki dziurawca pokrywają drobne czarne kropki, które są widoczne przy bliższym przyjrzeniu się. Liście starca jakubka są pierzastodzielne, natomiast dziurawiec ma liście lancetowate z przezroczystymi punktami, które widać pod światło. Te subtelne różnice są kluczowe w identyfikacji obu roślin.
Nawłoć pospolita ma żółte kwiaty zebrane w bardziej zbite i wydłużone skupiska, co odróżnia ją od luźniejszych kwiatostanów starca jakubka. Łodygi nawłoci są gładkie i proste, natomiast starzec jakubek ma łodygi rozgałęzione i często owłosione. Wrotycz pospolity ma podobne kwiaty, ale jego liście są podzielone na wiele małych segmentów, podczas gdy liście starca jakubka mają bardziej pajęczynowaty wygląd, często z widocznymi włoskami.
Przeczytaj też:
