Mętna woda wielkich rzek. Nielegalne górnictwo zabija tropikalne wody

Nowe badanie, obejmujące satelitarne dane z ostatnich 4 dekad wskazuje, że nielegalne wydobycie surowców z rzek gwałtownie wzrosło w ciągu ostatnich 20 lat.

173 duże rzeki w 49 krajach są istotnie zanieczyszczone przez działalność wydobywczą, najczęściej prowadzoną nielegalnie. Poziomy osadów zawieszonych w rzekach podwoiły się w tym czasie w 80 proc. z badanych rzek. 7 proc. rzek tropikalnych jest dziś istotnie zamulonych przez działalność wydobywczą. To ma poważne konsekwencje dla życia w rzekach - i wokół nich. 

Rzeki są jednymi z najskuteczniejszych górników na świecie. Wodna erozja wypłukuje ze skał surowce, które następnie są przenoszone na niziny i osadzają się na terenach zalewowych. To przyciąga ludzkich górników, którzy prowadzą nielegalne operacje mające na celu wydobycie z rzecznych osadów cennych surowców. Te działania często zatruwają wody i powodują śmierć milionów rzecznych organizmów. 

Najnowsze badanie opiera się na badaniach, prowadzonych przez geomorfologa Evana Dethiera, w peruwiańskiej Amazonii. Jego zespół badał rozwój wydobycia rzecznych osadów w Madre de Dios, prowincji graniczącej z Brazylią, wywołany skokiem cen złota podczas kryzysu finansowego w 2008 roku.

Górnicy z tego regionu stosują techniki podobne do tych stosowanych w XIX-wiecznych gorączkach złota. Pogłębiają osady z koryt i brzegów dopływów Amazonki, a następnie dodają do wodnistej zawiesiny rtęć. Selektywnie wiąże się ona z kilkoma metalami szlachetnymi, w tym ze złotem, tworząc bryłki. Po ich zebraniu osady są wrzucane z powrotem do rzeki.Każdego roku z samej Madre de Dios eksportuje się złoto o wartości do 3 miliardów dolarów.

Najnowsze badanie opierało się na przeglądzie dziesiątków tysięcy satelitarnych zdjęć rzek z ostatnich 40 lat. Dethier i jego współpracownicy ustalili, gdzie osady gromadzą się wzdłuż każdego cieku wodnego. Porównali te lokalizacje z obrazami o wysokiej rozdzielczości w poszukiwaniu jakichkolwiek wskazówek co do przyczyny zwiększonego zamulenia rzek. Niektóre z zanieczyszczeń były wywołane przez plantacje palm olejowych, ale główną przyczyną było nielegalne górnictwo, wykryte w 381 lokalizacjach. 

Badacze wskazują, że operacje wydobywcze stają się coraz bardziej wyrafinowane i destrukcyjne Górnicy, którzy kiedyś używali łopat i patelni, teraz dzierżą koparki i pogłębiarki dostarczane przez podejrzane koncerny wydobywcze z Chin i innych krajów. Wydobycie złota jest obecnie największym na świecie źródłem zanieczyszczenia rtęcią, większym, niż elektrownie węglowe. Badanie przeprowadzone w 2022 roku wykazało, że drzewa i ptaki w Madre de Dios zawierały rtęć na poziomach przypominających skażone regiony przemysłowe w Chinach.

Błoto prawdopodobnie wywiera także bezpośredni wpływ na środowisko. Większość wydobycia odbywa się w górnym biegu rzeki, gdzie ryby przybywają na tarło. W mętnej wodzie zwierzęta mają problemy z widzeniem i oddychaniem. Błoto degraduje również wodę pitną. Skutki zanieczyszczenia wody są odczuwalne nawet 1000 kilometrów w dół rzeki.

Dopóki cena złota pozostaje wysoka, a koszt nielegalności niski, górnicy wciąż będą ryzykować. Badacze podkreślają jednak, że prawdziwymi winowajcami są kupujący. Rynek złota uniknął dotąd negatywnych konsekwencji nielegalnego wydobycia, które dotknęły choćby rynek diamentów. Ustalenie pochodzenia danej partii złota jest bowiem bardzo trudne.

Rosnąca industrializacja operacji wydobywczych stwarza jednak również możliwości regulacyjne. Ciężką maszynerię można śledzić i kontrolować. Zbyt często jednak lokalne władze nie są do tego skłonne - przez brak możliwości, lenistwo czy korupcję.