Jak smakuje człowiek? Fakty i mity o wężach
Budzą strach i ciekawość. W kulturze są archetypem zła - w naturze wyróżniamy aż 4 tys. gatunków. O faktach i mitach związanych z wężami Przemysław Białkowski rozmawia z dr Bartoszem Borczykiem z Zakładu Biologii Ewolucyjnej i Ochrony Kręgowców Uniwersytetu Wrocławskiego.
Dlaczego boimy się węży? Nie można zaprzeczyć, że są to dziwne zwierzęta. Węże mają nieruchomy wzrok i praktycznie nie mrugają - ich powieki są zrośnięte w przeźroczysty okular. Ich ciało jest beznogie, gładkie i wygląda tak, jakby cały czas było śliskie. To wszystko wystarczy, by wzbudzić lęk. Okazje się, że to nie wszystko.
Dr Borczyk przekonuje, że lęk przed wężami jest naszą ewolucyjną spuścizną. Zanim jeszcze nasz gatunek wyewoluował do homo sapiens, znajdowaliśmy się w jadłospisie węży. Oznacza to, że aby przetrwać, setki tysiące lat temu musieliśmy się nauczyć bać węży.
Elementy tego atawizmu są badane przez psychologów ewolucyjnych. W jednym z eksperymentów wykazali, że naszemu gatunkowi bardzo łatwo nauczyć się bać węży. Okazało się, że do trzeciego roku życia się ich w ogóle nie boimy, ale wystarczy tylko jedna negatywna reakcja na wężowaty obiekt ze strony dorosłego, obecnego przy dziecku, by nauczyć je bać się węży. Podobnie jest z reakcją na pająki i uzębione paszcze.
Czy wąż musi być zły?
Chociaż instynktownie boimy się wielu gatunków - nie tylko węży - to jednak wyłącznie te zwierzęta nie doczekały się pozytywnego odmalowania we współczesnej kulturze zachodniej. Mamy przecież "dobrego" Spider-Mana czy Króla Lwa, ale nie mamy "dobrego" węża. Być może wynika to z wpływów chrześcijaństwa, które widzi w wężu symbol zła i upadku człowieka.
Okazuje się jednak, że poza naszym kręgiem kulturowym węże mają o wiele lepszy PR. W wielu kulturach wschodu są symbolem mądrości i nieskończoności. Indie mają nawet swojego narodowego gada-kobrę królewską, którą uznają za świętą. Wąż uznany jest za symbol odrodzenia, przez fakt, że potrafi zrzucić skórę i niejako narodzić się na nowo.
Co ciekawe, w wierzeniach dawnych Słowian, zaskroniec w obejściu przynosił szczęście. Gdy odkrywano, że ten niegroźny wąż zrobił sobie gniazdo w oborze, cieszono się z tego, tak jak teraz cieszymy się, że w naszej okolicy gniazduje bocian.
Potrawka z człowieka
Czy wąż byłby w stanie pożreć człowieka? Niestety tak. Nasz gatunek znajduje się w menu największych okazów pytonów. Wąż, który byłby w stanie połknąć w całości człowieka, musi mieć ponad pięć metrów długości. Jego ofiara również musiałaby być drobna. Zdarza się to bardzo rzadko, jednak w skali świata corocznie zdarzają się takie przypadki.
O wiele bardziej prawdopodobne jest ugryzienie węża. Trzeba jednak pamiętać, że jadowite węże mogą nas ukąsić praktycznie tylko wtedy, gdy będą chciały się obronić. Jest to jednak bardzo rzadka sytuacja. Statystycznie najwięcej pokąsań jest wtedy, gdy ktoś chce węża złapać.
Nie należy jednak wpadać w panikę. Rocznie ginie o wiele więcej osób przez ugryzienie owadów (np. pszczół) niż przez starcie z wężem.
