Ekobójstwo. Historia definicji zbrodni na naturze i ludziach
W marcu b.r. Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze zatwierdził poprawki do projektu dotyczącego przestępstw przeciwko środowisku. Pomimo że definicja ekobójstwa jest znana co najmniej od lat 70., przestępstwo to nie zostało nadal uznane na arenie międzynarodowej.
partner merytoryczny
W 2019 r. papież Franciszek uczestniczył w XX Kongresie Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Karnego. Apelował wówczas o objęcie specjalną ochronę środowiska naturalnego i uznania ekobójstwa za przestępstwo, z którego winowajcy będą ścigani i rozliczani. Papież dodał, że kościół chce aktywnie uczestniczyć w pracę na rzecz zdefiniowania ekobójstwa i wprowadzi pojęcie grzechu ekologicznego. Zarówno ekobójstwo, jak i grzech ekologiczny są związane z ekologią w pierwotnym wymiarze tego określenia, czyli z naturą, która jest dobrem wspólnym.
Czym jest ekobójstwo?
Ekobójstwo polega na świadomym niszczeniu środowiska. Ang. określenie ecocide, czyli zbrodnia przeciwko środowisku naturalnemu (również ekoeksterminacja) jest bezpośrednio związana z ogromnymi szkodami, jakich doświadcza fauna, flora oraz ludzie.
Sformułowanie ecocide nie jest terminem nowym. W 1970 r. wypowiedział je bioetyk Arthur W. Galston z Uniwersytetu Yale, który opisał efekt zastosowania broni chemicznej (herbicydów i defoliantów) w Wietnamie. W 1971 r. prezydent Nixon wycofał użycie tych chemikaliów w działaniach wojska.
W latach 70. wzrastała świadomość dotycząca wartości ekologicznych oraz skutków, jakie działania wojenne wywierają na przyrodę. Zaowocowało to m.in. przyjęciem konwencji o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych (ENMOD). Narody Zjednoczone zaczęły rozważać ekobójstwo jako zbrodnię wojenną. Prof. Richard Falk zwracał wówczas uwagę, że konwencja o ludobójstwie jest niewystarczająca, aby karać również przestępstwa przeciw środowisku.
W 1976 r. podkomisja ds. zapobiegania Dyskryminacji i Ochronie Mniejszości Komisji Praw Człowieka ONZ przygotowała projekt, w którym była mowa o włączeniu ekobójstwa do konwencji o ludobójstwie. Zgodziła się z tym Stolica Apostolska.
W latach 80. i 90. nie pojawiły się znaczące zmiany, natomiast w 2010 r. adwokatka Polly Higgins zaproponowała, aby ONZ uznało ekobójstwo za przestępstwo. Aktywistka zwróciła uwagę, że ekobójstwo oznacza antytezę życia oraz sklasyfikowała termin jako jedno z pięciu przestępstw przeciw pokojowi na świecie.
W 2010 r. do UE trafił też projekt dyrektywy dot. ekobójstwa. W 2011 r. ok. 140 państw wprowadziło do konstytucji dyspozycje związane z "prawem do zdrowego środowiska".
Z kolei w 2016 r. ze zwielokrotnioną siła wróciła sprawa użycia herbicydów. Tym razem przed trybunałem nazwanym Międzynarodowym Trybunałem Monsanto toczyła się sprawa koncernu Monsanto, producenta pestycydów, a w tym silnego środka chwastobójczego o nazwie Roundup. Postępowanie w spr. powodowania szkód przeciwko środowisku odbywało się w Hadze. Pięciu sędziów wydało wtedy opinię prawną, w której stwierdzono, że działalność Monsanto (obecnie koncern Bayer) ma negatywny wpływ na podstawowe prawa człowieka.
Nowe szanse na uznanie ekobójstwa
Termin ekobójstwo został zatwierdzony w 2021 r. przez grupę kilkunastu prawników, a w następstwie wprowadzenia definicji do prawodawstwa Międzynarodowy Trybunał Karny będzie mógł pociągnąć do odpowiedzialności tego, kto popełnił zbrodnię przeciwko środowisku.
Ekobójstwo jest definiowane jako bezprawnie i lekkomyślnie popełniony czyn (lub czyny), który jest związany ze świadomością na temat rozległych szkód, jakie dane akty mogą wywołać w środowisku.
Sformułowano też termin "ekobójczy", co odnosi się do działań wywołujących poważne i niekorzystne zmiany oraz zakłócenia i szkody w środowisku. Ekobójczy odnosi się do rozległych szkód, które rozprzestrzeniają się poza dany obszar geograficzny, przekraczają granice krajów lub dotyczą całych populacji gatunków, ekosystemów, a także ludzi.
