Czarcie jajo. Grzyb, który wygląda dziwnie i pachnie jeszcze gorzej

Czarcie jajo, czyli sromotnik smrodliwy (łac. Phallus impudicus), to grzyb, który, szczególnie we wstępnym stadium rozwoju, przypomina jajo. Ma bardzo charakterystyczny, nieprzyjemny zapach, dlatego jest otoczony pewnym tabu i często kojarzy się z czymś nieczystym, a nawet demonicznym. Znajduje to odzwierciedlenie w jego potocznej nazwie – czarcie jajo.

Sromotnik smrodliwy jest teoretycznie jadalny, ale tylko w bardzo wczesnym stadium rozwoju, gdy przypomina białe jajo. Wówczas wydziela neutralny zapach i ma zwartą, białą strukturę. Jego popularność jest niewielka z powodu ogólnej niechęci wywołanej zarówno nazwą, jak i zapachem. W Niemczech i Francji jest spożywany po ugotowaniu oraz w surowej postaci. Po pokrojeniu w cienkie plasterki, stanowi częsty składnik sałatek. Można również spożywać go na surowo z dodatkiem soli oraz oliwy.

Kiedy kapelusz czarciego jaja w pełni się rozwinie, grzyb staje się niejadalny i zaczyna wydzielać intensywny zapach zgniłego mięsa. W tej fazie służy głównie do przyciągania owadów, które roznoszą jego zarodniki.

Wbrew złowrogiemu wrażeniu, jakie może wywoływać sromotnik smrodliwy, jest to grzyb, który od dawna znajduje zastosowanie w różnych kulturach. Jego właściwości lecznicze były doceniane już w starożytnych Chinach, gdzie wykorzystywano go w walce z różnymi schorzeniami. Zawiera polisacharydy, które wykazują działanie immunostymulujące, co oznacza, że mogą wspierać organizm w walce z infekcjami i wzmacniać układ odpornościowy. Ponadto, czarcie jajo jest źródłem witaminy C, a także minerałów, m.in. potasu i fosforu.

W niektórych kulturach czarcie jajo uznawano za afrodyzjak, co prawdopodobnie wynikało z jego fallicznego kształtu, którzy przybiera w późniejszym stadium rozwoju. Tradycyjne przepisy wskazują także na zastosowanie tego grzyba w leczeniu stanów zapalnych, chorób układu pokarmowego czy problemów skórnych. Jest wykorzystywany jako dodatek do dań albo leczniczy napar, który może łagodzić niektóre objawy reumatyzmu, czy ból zęba.

Mimo że młode czarcie jajo jest jadalne, nawet w młodej fazie, może mieć nieco ziemisty, specyficzny posmak, który nie jest dla wszystkich atrakcyjny. Według niektórych osób w smaku przypomina rzodkiewkę lub kalarepę. Nawet po ugotowaniu, smak czarciego jaja może pozostawać kontrowersyjny, co sprawia, że nie jest on powszechnie konsumowany.

Najważniejszym kryterium przy zbieraniu czarciego jaja jest jego wygląd. W młodym stadium przypomina białe, owalne jajo. Jest to stadium, w którym grzyb jest jadalny i ma najbardziej zwartą, jeszcze nie rozpostartą strukturę. Charakterystyczną cechą tego stadium jest brak nieprzyjemnego zapachu, który pojawia się dopiero w fazie dojrzałości.

Grzyb jest otoczony białawą, galaretowatą osłonką (perydium), pod którą znajduje się biała lub lekko kremowa tkanka. Trzon grzyba o porowatej powierzchni osiąga wysokość od około 10 do 25 cm. Natomiast kapelusz, który przypomina naparstek lub dzwonek, wyrastający z trzonu, ma wysokość od 2,5 do 6 cm i szerokość od 2 do 5 cm.

Jak zbierać czarcie jajo? Należy robić to bardzo delikatnie, najlepiej za pomocą noża. Warto także upewnić się, że wycinamy grzyb w całości, usuwając go wraz z podstawką. Musimy upewnić się, że zbieramy grzyb w odpowiedniej fazie. Jeśli zaczyna wydzielać zapach, ma brunatny kolor kapelusza lub wyraźnie się rozkłada, nie nadaje się już do spożycia.

Najlepszym czas na zbieranie czarciego jaja przypada od maja do listopada. W tym okresie warunki atmosferyczne – zwłaszcza wilgotność gleby – są sprzyjające dla rozwoju grzybów, a sromotnik smrodliwy osiąga swoje młode stadium, w którym jest najbardziej atrakcyjny dla zbieraczy. Gdzie szukać czarciego jaja? Ten gatunek grzybów najczęściej rośnie w parkach, ogrodach i w lasach liściastych, zwłaszcza w okolicach dębów, buków czy grabów. Można je znaleźć na próchniczych, wilgotnych glebach, często w pobliżu kompostowników, martwego drewna lub gnijących roślin.

Podczas zbierania sromotnika smrodliwego musimy zachować ostrożność. W młodym stadium jest podobny do purchawki olbrzymiej ze względu na jajowaty kształt oraz sromotnika fiołkowego, który jednak charakteryzuje się delikatnie fioletową skórką. Jest także mylony z mądziakiem psim, choć jego młode owocniki są mniej pulchne, a w ich wnętrzu widoczny jest intensywnie żółty rdzeń.

Niewprawieni grzybiarze mogą go pomylić także z muchomorem zielonawym (Amanita phalloides), który również rozwija się z formy przypominającej jajo. Spożycie muchomora może prowadzić do poważnego zatrucia, a nawet śmierci, ponieważ zawiera on silne toksyny uszkadzające wątrobę i nerki.

Czarcie jajo jest jadalne tylko w bardzo wczesnym etapie rozwoju, kiedy ma postać białego, jajowatego tworu i nie wydziela zapachu padliny. Problem polega na tym, że rozwija się szybko, a dojrzały, otwarty sromotnik smrodliwy jest nie tylko niejadalny, ale i odrażający. Zjedzenie go w tym momencie może prowadzić do zatrucia pokarmowego z objawami, takimi jak:

Nawet w przypadku, gdy czarcie jajo zostanie zebrane w odpowiedniej fazie rozwoju, jego spożycie może powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Dla ludzi o wrażliwym układzie trawiennym grzyby, nawet te jadalne, mogą być trudne do strawienia. Sromotnik smrodliwy, mimo że ma kilka właściwości prozdrowotnych może powodować bóle brzucha, wzdęcia, nudności i biegunki. Takie reakcje mogą wynikać zarówno z indywidualnej nietolerancji na związki zawarte w grzybie, jak i z niewłaściwego przygotowania.

Grzyby są jednym z bardziej alergizujących organizmów. Choć reakcje alergiczne na czarcie jajo nie są szeroko dokumentowane, to nie można ich wykluczyć. U niektórych osób mogą wystąpić reakcje alergiczne w postaci wysypki, trudności w oddychaniu i opuchlizny gardła lub twarzy. Jeśli ktoś ma znane alergie na grzyby lub pleśnie, spożycie czarciego jaja może stanowić dodatkowe ryzyko. Warto również pamiętać, że reakcje alergiczne mogą pojawić się dopiero po pewnym czasie, nawet jeśli wcześniej nie występowały problemy z konsumpcją grzybów.

Pod względem bezpieczeństwa zdrowotnego, czarcie jajo, jeśli jest spożywane w odpowiedniej fazie rozwoju, jest generalnie uznawane za bezpieczne. Należy jednak pamiętać, że niewłaściwe rozpoznanie grzyba lub spożycie go w fazie dojrzałej może prowadzić do nieprzyjemnych skutków zdrowotnych. W związku z tym, jeśli nie jesteśmy pewni, lepiej zrezygnować z jego zbierania i spożywania.

Sromotnik smrodliwy, choć fascynujący pod względem biologicznym i kulturowym, nie jest grzybem dla każdego. Aby bezpiecznie z niego korzystać, niezbędna jest odpowiednia wiedza, doświadczenie oraz ostrożność. Nieznane gatunki lepiej zostawić w lesie, a konsumpcję ograniczyć do tych, które dobrze znamy i co do których jesteśmy pewni. Czarcie jajo od dawna jest stosowane w tradycyjnej medycynie ludowej, szczególnie w Chinach. Jednak brak szeroko zakrojonych badań klinicznych sprawia, że naukowe potwierdzenie tych właściwości jest nadal ograniczone.