Raport: Jak mógłby wyglądać system zwrotu butelek
Im kaucja za butelki plastikowe jest wyższa, tym częściej zwracane są one przez klientów - wynika z raportu Eunomia Research & Consulting. Jego autorzy podkreślają jednak, że kwota nie może być za wysoka, bo może blokować zakup napoju.
Ośrodek badawczy Eunomia Research & Consulting przygotował raport, w którym wskazuje, jak w kilku krokach przygotować skuteczny system Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP), który mógłby funkcjonować w Polsce.
ROP polega na tym, że producenci przyszłych odpadów ponoszą w części lub w całości koszty ich zagospodarowania. Nowy system - zgodnie z zapowiedziami resortu klimatu i środowiska - miałby zacząć funkcjonować od 1 stycznia 2022 r. Wedle obecnego producenci finansują nie więcej niż 5 proc. kosztów recyklingu odpadów opakowaniowych.
Nie za tanio, nie za drogo
Autorzy raportu twierdzą, że nowy ROP w Polsce musi nie tylko odpowiadać na wyzwania związane ze zbiórką i recyklingiem odpadów, ale również "widzieć" kolejne cele za kilka czy kilkanaście lat. Ośrodek badawczy wskazuje, że jednym z elementów ROP, bez którego ten nie będzie mógł się obejść, ma być system kaucyjny.W raporcie przypomniano, że zgodnie z unijną dyrektywą plastikową (Single Use Plastics), do 2025 r. państwa członkowskie muszą osiągnąć określone poziomy selektywnej zbiórki opakowań plastikowych po napojach - odpowiednio 77 proc. w 2025 roku i 90 proc. w ciągu kolejnych dwóch lat.
Autorzy analizy podkreślili, że system kaucyjny nie powinien odnosić się jedynie do plastikowych butelek, ale również np. do butelek szklanych czy aluminiowych puszek. Wskazano również, że kaucja jest mechanizmem zachęcającym do zwrotu opakowań, więc musi być ustalana na dość wysokim poziomie, tak by konsumenci czuli, że warto zwrócić puszkę czy butelkę po napoju.
Powołując się na przykład USA wskazano, że kaucja od dekad wynosi 0,05 dolara za opakowanie. To jednak powoduje, że wskaźnik zwrotów spadł, bo w ciągu lat kaucja realnie straciła na wartości. Zwrócono jednak uwagę, że w stanie Oregon w 2017 r. kaucja wzrosła do 0,1 dolara co spowodowało wzrost oddawanych opakowań o ponad 64 proc. w stosunku do 2016 r., osiągając poziom 90,8 proc.
W raporcie czytamy ponadto, że wartość kaucji musi być również proporcjonalna do ceny napoju, a więc powinna być ustalana na poziomie, który nie blokuje zakupu poprzez negatywny wpływ na ponoszony z góry koszt napoju - mimo np. pełnego zwrotu kaucji. Jej wysokość nie powinna też negatywnie wpływać na przepływy pieniężne producentów i sprzedawców detalicznych, gdzie producenci inicjują kaucję i otrzymują zwrot w ramach łańcucha dostaw. Zdaniem autorów analizy wartość kaucji nie może być też za wysoka, tak by ograniczyć potencjalne korzyści płynące z oszustw systemowych.
Po pierwsze prostota systemu
Eunomia Research & Consulting zwraca też uwagę, że system kaucyjny powinien być klarowny i prosty. Wskazano, że większość systemów kaucyjnych obejmuje butelki plastikowe (do 3 litrów) i puszki metalowe. W ramach takich systemów zbierane są też butelki szklane (poza Szwecją i Norwegią). Europejskie systemy kaucyjne nie obejmują woreczków ani kartonów, m.in. dlatego, że takie odpady nie są łatwo poddawane recyklingowi.
"Generalnie, większość systemów europejskich obejmuje wszystkie napoje (z wyjątkiem mleka, wina i alkoholi). Oznacza to, że system jest prostszy dla konsumentów i sprzedawców detalicznych, którzy nie muszą sprawdzać, które napoje są nim objęte, a które nie, co daje też wyraźny komunikat marketingowy dla systemu" - podkreślono w raporcie.
Autorzy dokumentu zwracają uwagę, że wszystkie efektywne systemy kaucyjne w Europie opierają się na zasadzie zwrotu w sklepie, co pozwala konsumentom zwrócić zużyte opakowania po napojach do dowolnego sklepu w celu uzyskania zwrotu. "Podejście to jest generalnie wygodniejsze dla konsumentów, gdyż mogą zwracać butelki podczas zakupów, a w przypadku konsumpcji poza domem - podczas mijania sklepu. Zaangażowanie sprzedawców detalicznych zazwyczaj zmniejsza również koszty obsługi systemu, poprzez uniknięcie potrzeby specjalnej infrastruktury, a także umożliwienie transportu zwracanych butelek w ramach logistyki zwrotnej" - przekonuje raport.
Dodano, że alternatywą bądź dodatkiem do sklepowego sytemu kaucyjnego są skupy, których celem jest wyłącznie zwrot kaucji (często wykorzystywane w USA) bądź specjalne wyznaczone miejsca, gdzie można zostawić butelki w workach oznaczonych kodem kreskowym. W tym ostatnim przypadku na rachunek klienta zwracane są środki z kaucji.
Raport ośrodka badawczego Eunomia Research & Consulting przygotowywany został dla firmy Tomra zajmującej się projektowaniem, produkcją oraz sprzedażą maszyn umożliwiających zwrot butelek po napojach.
