Kobry, skorpiony i ptaszniki. Polacy hodują niebezpieczne zwierzęta

Legalna dostępność zwierząt jadowitych przeznaczonych do domowej hodowli w Polsce jest duża. Dotyczy ona jednak zwierząt o jadach stosunkowo niegroźnych dla dorosłych i zdrowych osób. W handlu najczęściej spotykamy pająki i skorpiony, których substancje zawarte w kolcach lub zębach jadowych wywołują reakcje podobne do silnego użądlenia osy lub szerszenia. 

Dla dzieci, osób starszych i uczulonych na jad kontakt z tego rodzaju substancjami może zakończyć się bardzo silną reakcją alergiczną, która bez pomocy medycznej prowadzi do wstrząsu anafilaktycznego. Zainteresowanie klientów takimi zwierzętami utrzymuje się na stałym poziomie od wielu lat. Kupujący, w znacznym stopniu amatorzy, nie mają wystarczającej wiedzy na temat kupowanego zwierzęcia jadowitego, a tym samym na temat rodzaju jadu, z którym mogą mieć do czynienia.

Często zakupowi towarzyszy przekonanie o bardzo małym niebezpieczeństwie wynikającym z ugryzienia. Dostępność odpowiednich surowic, stanowiących antidotum na reakcję alergiczną po ugryzieniu, nie jest powszechna. Faktyczna liczba corocznych rejestrowanych ugryzień przez hodowane zwierzęta jadowite nie jest wysoka, jednak w większości przypadków dotyczy sytuacji, kiedy właściciele byli pod wpływem alkoholu. 

Prawie nigdy ugryzienia nie dotyczyły hodowców-zawodowców. Kontakt z jadem może dotyczyć również osób postronnych, w szczególności dzieci. Sytuacje takie związane są najczęściej z ucieczką zwierzęcia podczas otwarcia klatki, np. w trakcie prac porządkowych. 

Toksykolodzy zwracają również uwagę, że samowolne i lekkomyślne krzyżowanie zwierząt jadowitych, w szczególności węży, prowadzi do wytwarzania silniejszych jadów u nowonarodzonego potomstwa. W skrajnych sytuacjach może dojść do wytworzenia nowego jadu, nieznanego do tej pory. Hodowla zwierząt jadowitych w warunkach domowych to nie tylko zagrożenie ugryzienia przez dane zwierzę, ale również potencjalność uczulenia na włoski, np. pająków, produkty przemiany materii skorpionów i owadów lub wydaliny gadów oraz płazów.

Faktyczna liczba corocznych rejestrowanych ugryzień przez hodowane zwierzęta jadowite nie jest wysoka, jednak w większości przypadków dotyczy sytuacji, kiedy właściciele byli pod wpływem alkoholu.

---

Jad to nic innego jak mieszanina organicznych związków chemicznych o toksycznym charakterze, wytwarzana w gruczołach jadowych zarówno u wybranych gatunków bezkręgowców (owady, skorpiony, pająki) jak i u niektórych kręgowców (płazy, gady, ssaki). Naturalne wykorzystanie jadu związane jest z obezwładnieniem zdobyczy lub odstraszeniem drapieżników.

Wstrzyknięty jad, w zależności od jego pochodzenia, działa neurotoksycznie (pająki, skorpiony i takie węże jak: kobry oraz czarne mamby), miotoksycznie (na układ mięśniowy; tego rodzaju jad obecny jest u grzechotników) lub hemotoksycznie (np. wąż gałązkowy), czyli na układ krwionośny ofiary. 

Inne jady powodują natychmiastową nekrotaksję, czyli prowadzą do martwicy różnych tkanek (wybrane gatunki pająków i węże żararaki). Toksyna może być wprowadzona do ciała ofiary przez kolec jadowy, zęby jadowe lub przez użądlenie. Reakcja organizmu człowieka po ugryzieniu może być wręcz natychmiastowa, a może ujawniać się dopiero po 2-3 dniach.

Warto jednak dodać, że jady określonych gatunków zwierząt mają właściwości lecznicze. Jad skorpionów może być stosowany w leczeniu nowotworów, a nagoskrzelnych ślimaków morskich w leczeniu zaburzeń neurologicznych. Coraz częściej publikowane doniesienia naukowe na temat wykorzystywania jadu węży wskazują, że w odpowiednich dawkach przynosi on ulgę osobom z przewlekłym bólem, zakrzepicą i arytmią serca. W USA trwają zaawansowane prace nad stworzeniem leku przeciwko cukrzycy typu 2 opartego na jadzie wytwarzanym przez helodermę arizońską.

Najpopularniejsi domowi, jadowici pupile nie należą do tych z najsilniej toksycznym jadem. Problemu nie można jednak bagatelizować. Ludzka odporność na działanie toksyn o niskiej alergiczności może się zmieniać i z upływem czasu może stać się zagrażająca życiu. Najpopularniejszymi jadowitymi zwierzętami hodowanymi w polskich domach są pająki i skorpiony. Spotkamy również owady i gady. Oto kilka przykładów:

• Pluskwiaki dwuplame (z rodzaju Platymeris) - w hodowlach spotykany jest najczęściej pluskwiak białoplamy. Rzadziej w obrocie rynkowym znajdujemy pluskwiaki czerwonoplame i żółtoplame. Czasami nazywane są afrykańskimi pluskwiakami zabójcami. Osiągają długość do 4 centymetrów, a ich cechą charakterystyczną są dwie, duże, okrągłe plamy na skrzydłach oraz podwinięta pod ciało kłujka. Żyją w grupach z ustaloną hierarchią. Bywają agresywne zarówno wobec siebie jak i wobec człowieka. Ich jad wywołuje silny ból, porównywalny do użądlenia szerszenia;
• Skorpion Heterometrus cyaneus - duży, nawet do 15 centymetrów, czarny skorpion, najczęściej hodowany w domowych warunkach. Posiada parę dużych szczypiec, którymi z łatwością potrafi rozrywać ofiarę na małe kawałki. Łatwy w hodowli, można go hodować w grupach w większych terrariach. Jego jad dla człowieka nie jest silnie niebezpieczny, ale po ukłuciu występuje miejscowe zaczerwienienie, odczucia porównywalne do użądlenia osy, czasami występują zawroty głowy i nudności. Jego jad działa długo, przez co jest groźny dla osób młodych i z osłabionym układem immunologicznym;
• Skorpion Euscorpius flavicaudis - jeden z najmniejszych skorpionów spotykanych w hodowlach. Mierzy zaledwie 5 centymetrów. Z łatwością można trzymać grupę skorpionów. Działanie jadu podobne jak u Heterometrus cyaneus. Należy jednak pamiętać, że zagrożone stadko Euscorpius flavicaudis potrafi atakować wspólnie, tym samym wielokrotnie kłując jadem;

• Pająki - ptaszniki z rodzaju Brachypelma ssp. (ptaszniki naziemne) - czasami nazywane ptasznikami dla początkujących. Ze względu na małe wymagania, ładne ubarwienie ciała, są jednymi z najczęściej kupowanych pająków do domowej hodowli. Toksyczność ich jadu dla człowieka oznaczono jako niską. Jednak, wśród hodowców-amatorów rozpoczynających swoją przygodę z pająkami, istnieje największy odsetek ugryzień z wystąpieniem reakcji alergicznej. Zmiana alergiczna jest miejscowa, najczęściej ustępuje po 2-3 dniach. Uwaga! Zagrożony pająk może otrzepywać się z włosków, które są silnie uczulające;
• Pająki - ptaszniki nadrzewne - są szybsze niż ptaszniki naziemne i wymagają zdecydowanie wyższego terrarium. Ich jadowitość ma szersze spektrum od ptaszników naziemnych spotykanych w handlu. Wybierając ptasznika nadrzewnego należy bardzo dobrze zapoznać się z jego biologią i mieć pełną świadomość możliwości konsekwencji wynikających z ugryzienia. Wśród tej grupy znajdziemy pająki o łagodnym jadzie, jak i takie, których jad jest niebezpieczny dla człowieka. U większości gatunków ptaszników pochodzących z Starego Świata jad jest silny i niebezpieczny dla człowieka. U ptaszników nadrzewnych z Nowego Świata nie stwierdzono, aż tak silnej toksyczności;
• Pająki - ptaszniki podziemne - pająki, które pod żadnym pozorem nie powinny być hodowane w warunkach domowych. Prawie wszystkie gatunki zawierają jad silnie oddziaływujący na człowieka, mogący prowadzić do śmierci!!!
• Drzewołazowate - kolorowe żaby pochodzące z centralnej i południowej Afryki. Bardzo wymagające w terrarystyce. W ich organizmach znajduje się dosłownie cały arsenał różnego rodzaju trucizn. Kontakt z ich skórą może zakończyć się śmiercią ofiary. Decydując się na hodowlę tych płazów należy zwrócić uwagę na pochodzenie tych zwierząt. Udowodniono, że swoją toksyczność zawdzięczają pokarmowi, który spożywają. Kupując płazy z importu, po roku tracą trucizny i są bezpieczne dla hodowców;
• Węże - 15 proc. znanych gatunków węży jest jadowitych i potencjalnie niebezpiecznych dla człowieka. Średnio, każdego roku notuje się ponad 40 000 zgonów ludzi na świecie z powodu ugryzień przez te zwierzęta. One potrafią być bardzo niebezpieczne. Obecnie, najbardziej jadowitym wężem jest tajpan pustynny. Jad z jednego ugryzienia wystarczyłby na zabicie 100 osób. Na szczęście, według oficjalnych danych, w warunkach domowych hodowane są węże o jadzie słabszym, ale nadal niebezpiecznym dla ludzkiego bezpieczeństwa i zdrowia. Warto zwrócić uwagę na:
• kobrę czerwoną (Naja pallida) - to niewielki wąż, najczęściej intensywnie, czerwono ubarwiony. Dorasta do 150 centymetrów i dożywa do 20 lat. W naturze zamieszkuje tereny półpustynne i sawanny, chociaż preferuje również ciepłe i podmokłe tereny. Nie jest gatunkiem wysoko spopularyzowanym w hodowlach, ale jest możliwy do kupienia. Po ugryzieniu dochodzi do zaczerwienienia tkanek, pojawia się silny ból. W miejscu ugryzienia pojawiają się surowicze pęcherze, dochodzi do miejscowej martwicy ciała. Ugryziony człowiek czuje zawroty głowy, narzeka na drętwienie kończyn i języka. U niektórych osób notowano omdlenia. Uwaga! Kobra potrafi pluć jadem;
• grzechotnika diamentowego (Crotalus adamanteus) - obecność tego gada w polskich, nielegalnych hodowlach nie jest wykluczona. Jest największym jadowitym wężem Ameryki Północnej, który może mierzyć do 240 centymetrów i ważyć nawet 12 kilogramów. Jego jad po wstrzyknięciu do ciała człowieka powoduje zaburzenia lub zakłócenia akcji serca, a w miejscu ugryzienia powstaje opuchlizna i następuje rozwój martwicy tkanek. Ponadto występuje krwotok, niewydolność pracy nerek i pojawiają się trudności w oddychaniu. Bez udzielania natychmiastowej pomocy człowiek umiera w ciągu 6-30 godzin.

Żadne ugryzienia przez zwierzę z naszej hodowli nie może zostać zbagatelizowane. Często rutyna jest przyczyną komplikacji zdrowotnych. Jeśli wiemy, że jesteśmy odporni, np. na jad pająka lub skorpiona, warto jednak wypić rozpuszczone w wodzie wapno, odpocząć i obserwować miejsce kontaktu przez kilka dni. 

Pamiętajmy, że wraz z ugryzieniem lub użądleniem do organizmu człowieka mogły zostać wprowadzone bakterie, które uaktywnią się po kilku dniach. Pod żadnym pozorem miejsca, w którym dostaliśmy porcję toksyny, nie wolno nacinać ani wysysać z niego jadu. Takie działania mogą prowadzić do szybszego wprowadzenia toksyn do organizmu. 

Jeśli wiemy, że jesteśmy uczuleni, natychmiast powinniśmy zaaplikować sobie odpowiednią surowicę lub zadzwonić na numer alarmowy 112 i wezwać pomoc. Nie warto ryzykować i czekać na rozwój sytuacji, jeśli nie jesteśmy pewni tego co może się z nami dziać.