Zaskakujące, co ta jaszczurka ma na grzbiecie. Wygląda jak motyl

Kiedyś już udało się znaleźć podobną jaszczurkę o takim właśnie grzebieniu na grzbiecie. Podobnym do tego, jakie nosił wielki spinozaur - ogromny afrykański dinozaur znany chociażby z ostatniej części "Jurassic World", a także taki, jakie nosiły gady ssakokształtne z epoki permu np. dimetrodon. Też miały coś podobnego na plecach, może do komunikacji i popisów godowych, może do termoregulacji.

Kiedy więc w 1970 r. na terenie Kirgistanu w środkowej Azji, wtedy Kirgiskiej SRR w Związku Radzieckim, odnaleziono triasową (żyjącą ponad 200 mln lat temu) jaszczurkę nazwaną Longisquama o jakiś przedziwnych wyrostkach na grzbiecie, wydawało się, że to coś w tym stylu. Jednakże u tej niedużej i lekko zbudowanej jaszczurki wyrostki były ekstremalnie wielkie, wręcz nieproporcjonalne. A longiskwama żyła na drzewach, więc po co jej było coś podobnego? Tylko przeszkadzało jej w poruszaniu się po gałęziach.

W 1987 r. niemiecki (wtedy w NRD) paleontolog Hartmut Haubold i francuski badzacz Eric Buffetaut zasugerowali, że po rozłożeniu tych wyrostków na boki longiskwamy mogły odbyć krótki lot szybowcowy. Ta teoria wydawała się atrakcyjna, wszak mamy dzisiaj takie szybujące gady - choćby smoki latające z Azji. Ostatecznie jednak upadła, gdyż w tych żerdziach na grzbiecie nie odnaleziono dostatecznej elastyczności, by taki los zapewniać. W 2000 r. Terry D. Jones uznał, że twory te są bardzo podobne do piór współczesnych ptaków. Longiskwama wytwarzała coś pióropodobnego, ale za żadne skarby nikt nie potrafił określić po co i jakie jest w zasadzie pokrewieństwo między tą jaszczurką a ptakami.

Dziwne to było bardzo i zagadka longiskwamy sprzed przeszło 200 milionów lat pozostała nierozwiązana. Rozpętała jednak dyskusję bardzo ważną w badaniu dziejów życia na Ziemi, mianowicie o tym, jak powstało pióro i jakie są jego korzenie. Wielu paleontologów uważało bowiem, że konstrukcja na grzbiecie longiskwamy jest czymś zupełnie innym niż ptasie czy dinozaurze pióro, chociaż może przypominać je składem i budową. Innym,. alternatywnym, może poprzedzającym pióro.

I oto paleontologowie odnaleźli w Wogezach w Lotaryngii we Francji szczątki zwierzęcia. Odnaleźli jeszcze w 1939 r., ale skamieniałości przed wiele lat przeleżały w Państwowym Muzeum Historii Naturalnej w Stuttgarcie w Niemczech. I dopiero teraz, w tym roku opisano je jako kości gada nazwanego Mirasaura, co znaczy "wspaniały gad". Pochodził z epoki triasu, ale był starszy niż longiskwama. Mirazaura żyła w Europie między 247 a 236 mln lat temu, także na drzewach. I także miała wielki grzebień na grzbiecie.

Mirasaura grauvogeli znana jest z dwóch niekompletnych szkieletów, w których zachowała się czaszka, większość ciała oraz - i to jest ważne - grzebień z udziałem tkanek miękkich. Na tej podstawie możemy więcej ustalić na temat pochodzenia tych zaskakujących tworów.

O sprawie pisze "Nature" w materiale o wczesnej, bo już w triasie, dywersyfikacji skórnych wyrostków u ówczesnych drzewnych jaszczurek. Jak tu czytamy: "Takie wyrostki skórne, do których należą zarówno pióra ptaków, jak i włosy czy paznokcie ssaków albo rogi nosorożców, odgrywają istotną rolę w ewolucji kręgowców. Są ważne przy izolacji termicznej, locie, pokazach godowych i walkach."

Pióra są właściwie ptakom, a włosy - ssakom. Tak myślimy, ale sprawa jest bardziej złożona. Przecież pióra miały też dinozaury, a włosy pokrywały zapewne ciało synapsydów, czyli gadów ssakokształtnych z paleozoiku. Wiele wskazuje na to, że pióra czy włosy mają wspólne pochodzenie. "Wczesna ewolucja wyrostków skóry u owodniowców pozostaje jednak słabo poznana z powodu braku dowodów kopalnych" - donoszą naukowcy, a Mirasaura grauvogeli może to zmienić. To na tyle stare zwierzę, żyjące tak dawno, że pokazuje nam, jak taka ewolucja mogła przebiegać.

Mirazaura ma ptasią głowę, ale ptakiem nie jest. To drepanozauromorf, czyli nadrzewny gad z epoki wczesnego mezozoiku. Jak się dowiadujemy, melanosomy zachowane w jej skamieniałych wyrostkach grzbietu są zgodne pod względem geometrycznym z melanosomami piór, ale już nie z melanosomami skóry gadów lub sierści ssaków. To zatem bardziej pióra niż łuski czy włosy, ale zarazem także nie do końca pióra.

"To pokazuje, że takie struktury skórne wyewoluowały u gadów jeszcze przed powstaniem ptaków i ssaków co może rzucić nowe światło na pochodzenie piór i włosów" - konstatują niemieccy naukowcy, którzy badali mirazaurę.

Rola tych wyrostków pozostaje jednak zagadką. Nie służyły do lotu, nie ocieplały ciała, a skoro przeszkadzały podczas chodzenia po drzewach, to musiały dawać zwierzęciu odpowiednią życiową rekompensatę za tę niedogodność. Nasuwają się tylko dwie możliwe rekompensaty - sukces rozrodczy i bezpieczeństwo. Możliwe więc, że te wyrostki były formą pokazów godowych albo odstraszania wrogów.