Tak zaoszczędzisz 50 groszy. Te butelki nie będą w systemie kaucyjnym

Pięciolitrowe butle z wodą mineralną nie mieszczą się w ramach nowego systemu kaucyjnego, który od 1 października 2025 roku obowiązuje już w całej Polsce. Oznacza to, że konsument, kupując taką butelkę, nie zapłaci dodatkowej opłaty kaucyjnej i nie odzyska żadnych pieniędzy przy jej zwrocie. Pusta butla musi trafić do pojemnika na tworzywa sztuczne, a ciężar jej recyklingu spadnie na gminne systemy gospodarki odpadami.

Już w pierwszych dniach działania systemu kaucyjnego pojawiły się już próby jego obejścia. Producent wody Ustronianka wprowadził na rynek butelkę o pojemności 3 litrów i 1 mililitra - ten symboliczny nadmiar powyżej ustawowego limitu sprawia, że produkt nie podlega kaucji. Ponadto jedna z sieci sklepów promuje go jako "tańszą alternatywę" dla standardowych butelek. To rozwiązanie, choć zgodne z literą prawa, budzi pytania o jego ducha i sens całej zmiany.

Podobne praktyki nie są niczym nowym w Europie. W Niemczech system kaucyjny działa od ponad dwóch dekad i uchodzi za jeden z najbardziej skutecznych na świecie. Jednak tamtejsi producenci również eksperymentowali z nietypowymi pojemnościami, by ominąć obowiązek pobierania kaucji. Na półkach można znaleźć napoje w butelkach powyżej 3 litrów, które formalnie nie wchodzą do systemu. Polska, wprowadzając własne przepisy, powiela więc nie tylko sprawdzony model recyklingu, ale i jego potencjalne luki.

System kaucyjny to narzędzie gospodarki obiegu zamkniętego, które ma zachęcać konsumentów do zwrotu opakowań i ograniczać ilość odpadów trafiających na wysypiska. W praktyce działa to tak: kupując napój w butelce lub puszce objętej systemem, płacimy dodatkową opłatę - kaucję. Gdy oddamy puste opakowanie w sklepie, pieniądze wracają do naszej kieszeni. W Polsce mechanizm ten obejmuje obecnie:

• plastikowe butelki PET do 3 litrów;
• puszki aluminiowe do 1 litra, za które doliczane jest 50 groszy;
• od 2026 roku dołączą do nich także szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra, z kaucją w wysokości 1 zł.

Zwrot kaucji nie wymaga paragonu - wystarczy, że opakowanie posiada etykietę i kod kreskowy. Sklepy o powierzchni powyżej 200 m² mają obowiązek przyjmowania pustych butelek i puszek, natomiast mniejsze punkty mogą dołączyć do systemu dobrowolnie. Dzięki temu konsumenci zyskują szeroką sieć miejsc, w których mogą oddać opakowania, a producenci i sprzedawcy zostają włączeni w proces odpowiedzialności za odpady. Podobne rozwiązania od lat funkcjonują w innych krajach Europy. W Niemczech, gdzie system kaucyjny działa od 2003 roku, poziom zwrotu butelek i puszek sięga nawet 98 proc.

System kaucyjny ma przede wszystkim wymiar ekologiczny. Badania Uniwersytetu w Newcastle z 2019 roku wykazały, że przeciętny człowiek może spożywać nawet do 5 gramów mikroplastiku tygodniowo - głównie z wody butelkowanej i żywności pakowanej w plastik. Z kolei analiza przeprowadzona w 2025 roku przez zespół badaczy z Daegu-Gyeongbuk Medical Innovation Foundation (DGMIF) wykazała, że polistyrenowe mikroplastiki mogą wywoływać silne reakcje zapalne w tkankach płucnych myszy laboratoryjnych, a dodatkowo stymulują ekspresję cytokin związanych z odpowiedzią immunologiczną typu M2, sprzyjającą procesom włóknienia.

Oznacza to, że długotrwała ekspozycja na mikroplastik obciąża środowisko, ale może również prowadzić do poważnych zmian w układzie oddechowym ssaków, a w konsekwencji także u ludzi. To właśnie takie dane stały się jednym z argumentów dla Unii Europejskiej, by wymagać od państw członkowskich wprowadzenia systemów kaucyjnych i osiągnięcia do 2029 roku poziomu 90% zbiórki butelek PET.

W Polsce okres przejściowy potrwa do końca 2025 roku - do tego czasu w sklepach mogą pojawiać się zarówno opakowania objęte kaucją, jak i te ze "starych zapasów". Minister Klimatu Paulina Hennig-Kloska zapowiedziała, że od stycznia 2026 roku wszystkie napoje mają być sprzedawane wyłącznie w butelkach i puszkach włączonych do systemu. Pytanie, czy producenci nadal będą szukać sposobów na obchodzenie przepisów, pozostaje otwarte. Pewne jest natomiast, że w dłuższej perspektywie to właśnie konsekwentne wdrażanie systemu kaucyjnego może realnie zmniejszyć ilość plastiku w środowisku i ograniczyć ryzyko zdrowotne związane z mikroplastikiem.

Źrodła: Ministerstwo Klimatu, ResearchGate