Po co nam brązowe pojemniki na odpady? Polacy nadal mają z nimi problem
Wojciech Słomka
Społeczna kultura dotycząca selektywnej gospodarki odpadami wzrasta z każdym rokiem. Statystyki pokazują, że co prawda nadal uczymy się segregować, ale idzie nam to coraz lepiej. Zdecydowana większość Polek i Polaków dosyć dobrze radzi sobie z wrzucaniem papieru, metalu i tworzyw sztucznych do odpowiednich pojemników. Nie umiemy natomiast wykorzystywać potencjału bioodpadów i umieszczać ich w brązowych pojemnikach. A szkoda, bo tego rodzaju odpady dają realne korzyści finansowe, jeśli tylko przetworzymy je w odpowiedni sposób.
Za mało, zdecydowanie za mało
Według raportu Głównego Urzędu Statystycznego w 2022 roku zebrano 13,4 miliona ton odpadów komunalnych na terenie naszego kraju. W porównaniu do 2021 r. zanotowano spadek w tej dziedzinie o 1,9 proc. Z obliczeń wynika, że na jednego mieszkańca przypadało średnio 355 kilogramów odpadów komunalnych, czyli o 5 kilogramów mniej niż w 2021 r. W całej masie zebranych nieczystości komunalnych, 28,69 proc. stanowiły odpady określane mianem bio, zarówno w postaci selektywnej jak i zmieszanej.
Do procesów odzysku skierowano 61,1 proc. zebranych odpadów komunalnych, w tym do recyklingu 3 585,4 tysiąca ton (26,7 proc.), a do kompostowania lub fermentacji zaledwie 1 899,5 tysiąca ton (14,2 proc.). Niestety, pozostała część trafiła na ogólne składowiska odpadów, gdzie w wyniku przemian biologiczno-chemicznych materia organiczna ulegała przekształceniu, wydzielając do atmosfery między innymi gazy odpowiadające za efekt cieplarniany (dwutlenek węgla, metan i tlenki azotu). Bioodpady złożone na składowiskach uznawane są za szkodzące środowisku, a ich potencjał, który może przynosić realne zyski, został utracony.
Chcąc korzystać z tego zasobu, musimy zacząć poważniej i rozsądniej gospodarować tego rodzaju odpadami i zwiększyć wrażliwość oraz ostrożność względem tego, co wyrzucamy do brązowych pojemników. Z całą dowolnością i zgodnie z prawem możemy tam umieszczać: odpadki warzywne i owocowe (w tym obierki, ogryzki i łupiny), gałęzie drzew i krzewów, skoszoną trawę, liście, kwiaty (w przypadku doniczkowych bez ziemi), korę drzew i trociny pochodzące z niemalowanego, niekonserwowanego drewna, nieimpregnowane drewno, resztki jedzenia bez mięsa, kości i ości, pieczywo bez masła, margaryny, wędlin i serów, grzyby, fusy po kawie i herbacie (bez torebek) oraz skorupki jaj. Innych odpadów tam nie wrzucamy.
Uwaga! Bioodpady należy wrzucać luzem lub w workach biodegradowalnych. W torebkach lub workach foliowych możemy je wyrzucać tylko, jeśli pozwalają na to zasady segregacji odpadów w naszej gminie.
Od bioodpadów do pełnych portfeli
Różnego rodzaju odpady pochodzenia roślinnego stanowią idealny komponent do wytwarzania produktów obarczonych małym śladem węglowym. Funkcjonujące technologie przetwarzania bioodpadów pozwalają nam na uzyskiwanie z nich nawozu organicznego, biogazu, biooleju i biowęgla. O ile dwa pierwsze są szeroko rozpowszechnione i znane o tyle dwa kolejne nadal nie są wytwarzane na szeroką skalę.
Biowęgiel to produkt powstający z różnych bioodpadów, zarówno pochodzących z naszych domów jak również z produkcji tartacznej, leśnej, rolnej i z przetwórstwa owocowo-warzywnego. Można go również wytwarzać z osadów ściekowych o odpowiednich parametrach fizyko-chemicznych. Technologiczne powstaje w procesie beztlenowego uwęglania biomasy, w wyniku którego następuje związanie pierwiastka węgla w stabilną strukturę, odporną na emisję gazów. Przetwarzanie dużych ilości biomasy z zastosowaniem takiego rozwiązania produkcyjnego, daje realną szansę na zmniejszanie ilości gazów cieplarnianych, w szczególności dwutlenku węgla.
Wytworzony biowęgiel znajduje zastosowanie w rolnictwie, uzupełniając braki węgla organicznego w glebie oraz w budownictwie jako dodatek do zewnętrznych zapraw tynkarskich. W mniejszym stopniu wykorzystywany jest w hutnictwie, przemyśle spożywczym i kosmetycznym oraz jako dodatek paszowy. Warto dodać, że brykiet z biowęgla cechuje się dużymi zdolnościami do pochłaniania zanieczyszczeń znajdujących się w wodzie. Warte jest również zainteresowanie tego rodzaju produktem z zastosowaniem w energetyce jako paliwo do produkcji odnawialnej energii elektrycznej oraz w ciepłownictwie do produkcji ciepła. Każdy GJ (jednostka ciepła, pracy, energii w układzie SI) energii skumulowany w tonie biowęgla ma zdolność redukcji około 96 kg dwutlenku węgla. W przypadku biooleju otrzymywanego z bioodpadów otrzymujemy produkt, który wykazuje dobre właściwości do mieszania z olejami roślinnymi, biodieslem, benzyną i olejem napędowym. Jako dodatek można go wykorzystać do napędzania pojazdów oraz do spalania w kotłach olejowych.
Jednak to dwa kolejne systemy technologiczne rozpowszechniły bioodpady jako substytuty do ekologicznej produkcji określonych dóbr.
Nawóz organiczny i biogaz
Kompostowanie resztek roślinnych nie jest nowością w historii cywilizacji ludzkiej. Już 4 tysiące lat temu, w starożytnych Chinach wytwarzano kompost na masową skalę jako nawóz organiczny. W Europie proces ten zaczęto powszechnie stosować dopiero w XX wieku. Kompostowanie jest naturalnym procesem polegającym na rozkładzie materii organicznej przez mikroorganizmy i bezkręgowce, np. przez dżdżownice. Proces ten zachodzi w ściśle kontrolowanych warunkach z udziałem tlenu, w odpowiedniej temperaturze i wilgotności. Uzyskany gotowy produkt bogaty jest w łatwo przyswajalne przez rośliny związki mineralne (np. azotany) i organiczne (np. kwasy humusowe). Ponadto w procesie kompostowania wytwarzane są znaczne ilości energii. Z tego powodu wyróżniamy kompostowanie na zimno (pasywne) oraz na gorąco (aktywne), gdzie przy wyższych temperaturach, nie rzadko dochodzących do 70-80 stopni Celsjusza, proces przemian przebiega zdecydowanie szybciej.
Właściwości kompostu zależne są od kilku czynników, takich jak: jakość kompostowanego substratu, stopień jego zanieczyszczenia (np. metalami ciężkimi, plastikiem lub szkłem) oraz rodzaj technologii kompostowania. Obecnie w Polsce za funkcjonalne możemy przyjąć następujące metody kompostowania:
- statyczna- oznacza, że kompostowany materiał nie jest przerzucany mechanicznie w celu napowietrzenia, co wiąże się z koniecznością montażu systemu wymuszonego napowietrzania;
- dynamiczna - materiał kompostowany jest przerzucany mechanicznie;
- pryzmowa - bioodpady układane są w pryzmy, warstwami charakteryzującymi się różnymi właściwościami mechaniczno-chemicznymi;
- kontenerowa - proces kompostowania zachodzi w zamkniętych modułach, bioreaktorach, a proces technologiczny jest kontrolowany, sterowany indywidualnie oraz w zautomatyzowany sposób;
- halowe (reaktorowe) - stanowi swego rodzaju zmodyfikowaną metodę kontenerową, ale prowadzona jest na większej przestrzeni.
Kolejną metodą służącą przerabianiu bioodpadów jest ich zgazowywanie przy wykorzystaniu fermentacji metanowej. Całość procesu zachodzi w specjalnych zamkniętych bioreaktorach, w których proces przemian jest ściśle kontrolowany. Głównym produktem otrzymywanym w tym ciągu technologicznym jest metan, który następnie służy do wytworzenia energii elektrycznej oraz cieplnej. Natomiast pozostałość po przemianie biochemicznej może być użyta jako nawóz organiczny. W zależności od jakości bioodpadów, z jednej tony tego rodzaju substratu można uzyskać od 100 do 200 m3 biogazu.
PGNiG (Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo) w 2021 r. poinformowało, że ciągu 10 lat chce, aby 10 proc. gazu w sieci zostało zastąpione przez biogaz. Postulat może zostać spełniony przy sprawnym działaniu minimum 1000 instalacji biogazowych, każda o wydajności minimum 60 tysięcy ton substratu. Na chwilę obecną nie jesteśmy w stanie spełnić tych wymagań. Zgodnie z raportem "Biogaz i biometan w Polsce 2023", aktualnie liczba biogazowni na terenie naszego kraju wynosi 383 instalacje, wśród których znajdujemy 148 biogazowni rolniczych, 194 biogazownie komunalne i 41 mikrobiogazowni produkujących energię elektryczną i ciepło na własne potrzeby.
