Mafia śmieciowa ma się dobrze. Szara strefa to nawet 40 proc. rynku odpadów w Polsce

Zgodnie z unijnymi wymogami Polska musi wykazywać konkretne wskaźniki recyklingu śmieci. "Musimy zebrać z rynku określoną ilość tych odpadów i je przetworzyć. Jeśli okazuje się, że ktoś zapłacił za ich przetworzenie i raportujemy, że ono miało miejsce, ale w praktyce nie doszło do zbiórki i te odpady wcale nie zostały przekazane do recyklingu, to mamy ewidentny przykład szarej strefy" - ocenia Jakub Tyczkowski, prezes Organizacji Odzysku Opakowań Rekopol.

Cały czas zdarzają się też przypadki przemytu śmieci do Polski. Zdarza się, że przewożone odpady to substancje niebezpieczne, takie jak np. azbest i inne chemikalia. Zgodnie z nowymi przepisami za nielegalny transport odpadów grozi nawet 12 lat więzienia. Branża liczy, że zaostrzone kary wystraszą przestępców. Ale problemem w tym przypadku jest niska wykrywalność.

Rząd robi co może - w ubiegłym roku wprowadził np. obowiązek rejestrowania przewozu odpadów w systemie SENT. Do tej pory trzeba było w nim zgłaszać m.in. transport alkoholu czy papierosów. Ograniczenia pod kątem przewożenia śmieci i ich monitoring zapowiedziała też Unia Europejska.

Zgodnie z danymi Departamentu Zwalczania Przestępczości Środowiskowej GIOŚ, zawartymi w podsumowaniu za 2021 rok, szara strefa w branży odpadowej może być warta nawet 6 mld zł rocznie. NIK wyliczył, że z powodu utraconych podatków budżet państwa traci z tego tytułu 750 mln zł na rok. W praktyce oszacowanie jej rzeczywistych rozmiarów jest jednak bardzo trudne, głównie ze względu na brak spójnych i rzetelnych danych. Jak wskazuje w swoim raporcie UN GCNP, to właśnie jedna z największych bolączek polskiego systemu gospodarowania odpadami.

Zobacz także: Mafia śmieciowa nielegalnie zakopywała odpady. Zatrzymano 18 osób

"Firmy działające w szarej strefie oczywiście generują zysk, ale ich działalność nie wpływa na poprawę stanu środowiska. Nie przyczynia się do tego, że coraz więcej odpadów jest zbieranych i przetwarzanych. Natomiast uczciwie działające firmy robią to, co do nich należy, ale rozwój ich działalności jest ograniczany właśnie przez szarą strefę" - mówi Jakub Tyczkowski.

Konsekwencje dla środowiska są oczywiste: opady, które nie trafiają do przetworzenia w specjalistycznych zakładach recyklingu, są najczęściej porzucane. Stąd właśnie bierze się problem dzikich wysypisk oraz dużych miejsc porzucania odpadów.

Zdarza się, że w jednym miejscu, np. w opuszczonych magazynach czy na wyrobiskach, znajdowane są setki beczek z chemikaliami lub innymi odpadami niebezpiecznymi. Ich usunięcie potrafi kosztować miliony złotych, za co z reguły płacą podatnicy. Niezabezpieczone odpady trują środowisko, np. wydzielając do gleby toksyczne substancje, które potem wraz z wodami gruntowymi spływają do rzek.

Mimo postępów w ostatnich latach polski system kontroli nad uczestnikami obrotu odpadów wciąż jest nieszczelny, a problemem jest niewielka wykrywalność przestępstw popełnianych na tym rynku. Dlatego eksperci postulują m.in. lepszą koordynację działań po stronie resortów, GIOŚ, KAS czy urzędów marszałkowskich w zwalczaniu szarej strefy w branży odpadowej.

"Powinniśmy zinformatyzować to, co możemy. Już dzisiaj mamy systemy informatyczne, które śledzą obieg odpadów. Jednak powinniśmy mieć też systemy informatyczne, które śledzą obieg dokumentacji, ponieważ część dokumentów związanych z gospodarką odpadami to są ciągle transakcje robione na papierze. A gdzie papier, tam i fałszerstwo" - podsumowuje Jakub Tyczkowski.

Źródła: Zielona Interia, Newseria