Grzyby
Grzyby są królestwem organizmów. Nie są roślinami, lecz zajmują własne, wyjątkowe miejsce w świecie przyrody. Od mikroskopijnych pleśni, po majestatyczne huby i niesamowite mikoryzy, grzyby odgrywają kluczową rolę w ekosystemach, uczestnicząc w procesach rozkładu materii organicznej oraz w symbiozach z innymi organizmami.
Grzyby — występowanie i środowisko
Grzyby występują we wszystkich strefach klimatycznych. Mogą przebywać nie tylko na lądach, ale także w wodach słodkich i słonych. Są ostatnim ogniwem łańcucha pokarmowego, dlatego pojawiają się dosłownie wszędzie.
Są także symbiontami mikroorganizmów, roślin wyższych i zwierząt. Pomagają np. zwiększyć powierzchnię chłonną korzeni, zabezpieczyć okazy przed patogenami i zapewnić im dostęp do substancji nieorganicznych.
Wśród grzybów wyróżnia się ok. 1500 gatunków jadalnych, z czego 12 jest uprawianych na szeroką skalę w celach kulinarnych. Część z nich jest wykorzystywanych do produkcji chleba, wina i serów.
Grzyby — morfologia i anatomia
Grzyby różnią się pod względem wyglądu, ale także cech morfologicznych. Jednak są cechy, które je łączą.
Grzyby są zbudowane z komórek, które składają się z ściany komórkowej z chityny, błony cytoplazmatycznej i protoplastu. Podstawowym elementem budowy grzybów są strzępki. Mogą być długie, nitkowate, proste lub rozgałęzione. Występują w grupach, dzięki czemu tworzą grzybnię lub bardziej złożone struktury, np. podkładki czy owocniki.
Grzyby są plechowcami. Nie mają tkanek ani narządów.
Opisywane okazy mogą oddychać tlenowo lub beztlenowo (są to np. drożdże). W ten sposób pozyskują energię do życia. W wyniku oddychania beztlenowego, czyli fermentacji, powstają dwutlenek węgla i alkohol etylowy.
Grzyby są cudzożywne. Zazwyczaj odżywiają się martwą materią organiczną lub pasożytami, które żerują na innych organizmach.
Grzyby mogą się rozmnażać płciowo (poprzez np. spermatyzację, gametogamię czy somatogamię) i bezpłciowo (poprzez np. pączkowanie, wytwarzanie zarodników, czy fragmentację plechy).
Grzyby mogą wytwarzać różnorodne zarodniki: konidialne, pływakowe i sporangialne.
Grzyby — popularne odmiany
W Polsce można spotkać różnorodne odmiany grzybów trujących, niejadalnych i jadalnych. Najpopularniejsze gatunki to:
- borowik szlachetny — wyróżnia się jasnobrązową nóżką i ciemnobrązowym, złocistym kapeluszem. Ma kremowy miąższ, który nie zmienia koloru po pokrojeniu. Ma lekko orzechowy smak i głęboki grzybowy aromat. Borowik szlachetny jest jednym z najbardziej pożądanych grzybów przez kucharzy;
- podgrzyb brunatny — ma jasnobrązowy trzon, nagi i gładki kapelusz o średnicy ok. 15 cm. Miąższ jest twardy, po przekrojeniu lub dotknięciu lekko sinieje. Ma przyjemny smak i zapach. Często jest mylony z trującym goryczakiem żółciowym;
- maślak sitarz — ma krótki, cylindryczny trzon oraz kapelusz o średnicy 4-12 cm. Okazy tego grzyba mają podobny, jasnobrązowy kolor. Miąższ jest elastyczny, nie zmienia koloru, ale po wysuszeniu może stać się czerwony;
- muchomor czerwony — bardzo charakterystyczny i niezwykle uroczy. Ma biały trzon i czerwony kapelusz udekorowany białymi łatkami (resztkami po osłonie). Trujący, ale nie niebezpieczny dla zdrowia;
- klejówka świerkowa — ma trzon o grubości do 3 cm i długości do 5 cm. Ma jasny kolor. Wyrasta z niej kapelusz o średnicy 4-15 cm, który wraz z wiekiem zmienia kolor z fioletowosinego na brązowy. Miąższ brązowawy o łagodnym smaku.
Ochrona i zagrożenia dla grzybów
Większość grzybów nie jest zagrożonych wyginięciem. Mowa o okazach, które występują powszechnie w środowisku w bardzo dużych ilościach. Jednak ze względu na to, że mają bardzo istotne znaczenie dla ekosystemów i to dzięki nim przyroda może prawidłowo funkcjonować, należy je chronić. Według przepisów prania zabrania się:
- niszczenia siedlisk grzybów,
- przetrzymywania okazów,
- wprowadzania obcych grzybów do nowych środowisk przyrodniczych,
- pozyskiwania okazów na dużą skalę.
Grzyby można zbierać w polskich lasach, jednak tylko na terenach, które nie są objęte zakazem wstępu. Ponadto nie można zrywać okazów, które są objęte częściową lub całkowitą ochroną. Do tego grona można zaliczyć m.in.:
- żyłkowa różowatego,
- dzbankówkę kulistą,
- gorzkoborowika korzeniastego,
- boczniaka mikołajkowego,
- krwistoborowika szatańskiego,
- masłoborowika królewskiego,
- gwiazdosza angielskiego, burego, szorstkiego, węgierskiego, workowatego, wzniesionego,
- kolczakówkę piekącą,
- maślaka trydenckiego,
- soplówkę jeżowatą,
- miękusza szafranowego,
- truflę wgłębioną,
- szkielet nicę wonną,
- smardze.
Mandat za zbieranie wspomnianych okazów może wynieść nawet do 500 zł.
Dlaczego grzyby są ważne dla środowiska?
Grzyby mają zdolność do oczyszczania powietrza i gleby z szkodliwych pierwiastków promieniotwórczych, toksyn, bakterii i pasożytów. Pomagają również rozkładać martwą materię organiczną. Bez nich las byłby usłany resztkami liści, gałęzi oraz padliną.
Grzyby stanowią pokarm nie tylko dla ludzi, ale także m.in. dla jeży, mysz, ryjówek, saren, dzików i jeleni. Dlatego nie należy niszczyć nawet trujących okazów.
Czy grzyby są dobre dla zdrowia?
Wbrew powszechnej opinii grzyby zawierają wiele cennych składników odżywczych, m.in. kwas foliowy, witaminy z grupy B, witaminę D, potas, cynk, żelazo i fosfor.
Ile gatunków grzybów jest na świecie?
W literaturze opisano dotychczas 120 tysięcy gatunków grzybów. Specjaliści uważają jednak, że jest ich więcej — nawet do 4 milionów!
Grzyby są potrzebne do produkcji sera, wina, a także pieczywa. Dzięki nim istnieją także antybiotyki. Dobrym przykładem jest penicylina, która jako pierwsza została wyizolowana z pleśni Penicilium Notatum.
Czym żywią się grzyby?
Grzyby żywią się głównie martwą materią organiczną. Mogą także "zjeść" owady. Istnieją gatunki, które osiadają np. na mrówkach, a następnie wnikają w nie i zaczynają nimi "sterować". Takie owady umierają, gdy tylko wespną się na liście na wysokość ok. 25 cm.
