Co przyciąga kleszcze? Wcale nie kolor, ale na to uważaj

Kleszcze to pajęczaki należące do rzędu roztoczy, obejmujące ponad 800 gatunków. Są one niezwykle skutecznymi pasożytami dzięki swojemu wyjątkowemu aparatowi gębowemu, który umożliwia im mocne przytwierdzenie się do skóry żywiciela i ssanie krwi przez długi czas. Mogą przeżyć bez jedzenia nawet kilka lat, czekając na odpowiedniego żywiciela. 

Kleszcze nie są aktywnymi drapieżnikami, nie biegają, nie latają ani nie skaczą. Jak zatem znajdują swoje ofiary? Wspinają się na zarośla i trawy i czekają, aż żywiciel się o nie otrze. Kiedy znajdą się już na jego ciele, powoli przesuwają się w poszukiwaniu najbardziej dogodnego miejsca, żeby się wbić. Kleszcze są w stanie się wspiąć maksymalnie na wysokość 1,5 metra, nie spadną więc na swoje ofiary z drzewa.  

Kleszcze mają wysoce rozwinięty narząd Haller’a, który pozwala im wykrywać substancje chemiczne w otoczeniu, takie jak dwutlenek węgla (CO₂), amoniak czy kwas mlekowy. Narząd ten znajduje się w przednich odnóżach pajęczaka i reaguje również na zmiany temperatury, poziomu wilgotności czy też natężenia światła. Wszystkie te symptomy wykryte przez aparat Hallera są informacją dla kleszcza, że w pobliżu znajduje się jego ofiara.  

Niektóre zapachy przyciągają kleszcze, ponieważ są one zdolne do wykrywania różnych substancji chemicznych wydzielanych przez żywicieli, czyli ludzi i zwierzęta. Pasożyty są szczególnie wrażliwe na wonie, które wskazują na obecność krwi do ssania. Oto kilka zapachów, które działają na kleszcze jak magnes:  

• Dwutlenek węgla (CO₂): kleszcze są przyciągane przez CO₂, który jest wydzielany podczas oddychania. Im więcej CO₂ wydziela organizm, tym bardziej staje się on atrakcyjny dla pasożytów, dlatego często atakują one aktywnych ludzi lub zwierzęta, które wydzielają więcej tego związku. 
• Kwas mlekowy: Kwas mlekowy jest wydzielany przez skórę podczas pocenia się. Kleszcze potrafią wykryć ten zapach i są nim przyciągane. Osoby, które się pocą, zwłaszcza podczas aktywności fizycznej, mogą być bardziej narażone na ich ataki. 
• Amoniak: kleszcze reagują na zapach amoniaku, który jest jednym ze składników potu i moczu ludzi oraz zwierząt. Ta woń stanowi dodatkowy bodziec chemiczny przyciągający pasożyty w kierunku żywiciela. 
• Kwas masłowy: jest wydzielany przez skórę zwłaszcza w miejscach, gdzie jest ona bardziej wilgotna, takich jak pachy czy pachwiny. Są to jednocześnie miejsca chętnie atakowane przez te pajęczaki, ponieważ skóra jest tam cienka. 

Również ciepło i wilgoć, choć nie są to zapachy w tradycyjnym sensie, przyciągają kleszcze. Temperatura ciała oraz wilgoć i zapach potu są dla nich silnymi wskaźnikami obecności żywiciela, co sprawia, że kierują się w stronę tych bodźców. Kleszcze używając narządu Haller’a, są w stanie wyczuć obecność żywiciela na odległość od 3 do 5 metrów. Dlatego chcąc ich uniknąć najlepiej maskować swój naturalny zapach woniami lawendy, cytrusów lub goździków.  

Wbrew niektórym mitom, badania pokazują, że kleszcze nie są przyciągane przez konkretne kolory. W przeciwieństwie do niektórych owadów nie kierują się wzrokiem, ale raczej reakcjami chemicznymi i termicznymi. Niemniej jednak, noszenie jasnych ubrań może pomóc w szybkim wykryciu pasożytów, zanim zdążą się one przyczepić do skóry. Jasne tkaniny sprawiają, że pajęczaki są bardziej widoczne, co ułatwia ich usunięcie. 

Kleszcze nie mają uszu i nie słyszą w tradycyjnym sensie. Zamiast tego polegają na swoich narządach zmysłów do wykrywania wibracji i chemicznych wskazówek w środowisku. Hałas nie ma więc bezpośredniego wpływu na kleszcze, ale wibracje mogą przyciągać ich uwagę, szczególnie gdy pochodzą od potencjalnego żywiciela.  

Niektóre rośliny mogą przyciągać kleszcze, głównie dlatego, że stanowią dla nich idealne środowisko do życia. Te pasożyty preferują wilgotne i cieniste miejsca, gdzie mogą się ukrywać i czekać na potencjalnych żywicieli. Choć niektóre rośliny mogą tworzyć dogodne środowisko dla kleszczy, to nie oznacza, że same rośliny przyciągają te pasożyty. To głównie mikroklimat i warunki, które te rośliny tworzą, są atrakcyjne dla kleszczy. Skupiska paproci, wysokie zarośla, zarośla jeżyn, hosty, bluszcz czy gęste liściaste krzewy działają na kleszcze jak magnes.  

Dlatego w ogrodzie warto skracać trawę i przycinać krzewy oraz używać żwirku czy kory do ściółkowania. Dobrym pomysłem jest też sadzenie roślin odstraszających kleszcze, takich jak lawenda, rozmaryn, czosnek czy chryzantemy.   

Naukowcy z Uniwersytetu Masaryka w Brnie przeprowadzili badania pod kątem tego, jaka grupa krwi przyciąga kleszcze. Wyniki były jednoznaczne: Kleszcze najbardziej lubią osoby z grupą krwi A, w następnej kolejności przyciągają je grupy AB i O. Najmniej na ataki pasożytów narażeni byli uczestnicy badania z grupą krwi B. Faktem jest jednak również to, że naukowcy przeprowadzili eksperyment na stosunkowo małej próbie 100 osób, co może podważać wiarygodność wyników. Dla stuprocentowego potwierdzenia tej teorii potrzeba więcej badań, do których świetnym punktem wyjścia są informacje z Czech.  

Telefon komórkowy sam w sobie nie przyciąga kleszczy. Jednakże w niektórych przypadkach telefon komórkowy mógłby teoretycznie zwiększyć ryzyko kontaktu z kleszczem w sposób pośredni. Korzystanie z komórki może powodować, że użytkownik spędza więcej czasu w jednym miejscu, co może zwiększać ryzyko zetknięcia się z kleszczem, zwłaszcza w obszarach, gdzie są one powszechne (np. w wysokiej trawie, zaroślach). Poza tym telefony, zwłaszcza podczas długotrwałego użytkowania, mogą się nagrzewać. Ciepło to, choć nie jest wystarczająco silne, aby samodzielnie przyciągnąć kleszcze, mogłoby teoretycznie zwiększyć ich zainteresowanie, gdy znajduje się blisko ciała, które emituje ciepło i zapachy. No i nie bez znaczenia jest też treść rozmowy telefonicznej. Jeśli w jej wyniku mocno się zdenerwujemy, będziemy więcej się pocić, a to już konkretny wabik na kleszcze.  

Czytaj też: Afrykańskie kleszcze dotarły do Polski. Pierwsze potwierdzone przypadki