Jak smog wpływa na zdrowie i organizm człowieka?

Potocznie używane słowo smog nie jest zjawiskiem jednorodnym. Wyróżnia się jego dwa główne typy, które różnią się składem i warunkami powstawania.

Pierwszy to smog londyński (tzw. kwaśny), typowy dla polskiego klimatu w sezonie grzewczym, czyli od jesieni do wiosny. Powstaje w wyniku połączenia wysokiego stężenia tlenków siarki, tlenków węgla, pyłów zawieszonych oraz sadzy z wilgotnym powietrzem i mgłą. Jego głównym źródłem jest tzw. niska emisja, czyli dym z domowych kominów, w których spalane są niskiej jakości paliwa stałe, a nierzadko również śmieci.

Drugi typ to smog typu Los Angeles (fotochemiczny), który tworzy się w cieplejszych, słonecznych miesiącach. Powstaje, gdy zawarte w spalinach samochodowych tlenki azotu i lotne związki organiczne wchodzą w reakcję ze światłem słonecznym, tworząc szkodliwy ozon troposferyczny.

Największe zagrożenie w naszym kraju stanowią składniki smogu londyńskiego. Należą do nich przede wszystkim pyły zawieszone PM2,5 i PM10. Oznaczenia te odnoszą się do średnicy cząsteczek - PM10 ma do 10 μm, a PM2,5 zaledwie do 2,5 μm. Te drugie są szczególnie niebezpieczne, ponieważ ze względu na mikroskopijny rozmiar mogą przenikać głęboko do organizmu. Oprócz pyłów, w polskim powietrzu unosi się również benzo(a)piren - silnie rakotwórczy związek powstający podczas niepełnego spalania, a także tlenki azotu (NOx) i dwutlenek siarki (SO2), które działają drażniąco na układ oddechowy.

Zanieczyszczone powietrze uderza w organizm wielotorowo, a jego negatywne skutki odczuwa niemal każdy układ w ciele. Pierwszą linią frontu jest układ oddechowy. Cząsteczki pyłów zawieszonych wnikają do oskrzeli i płuc, wywołując stany zapalne, uporczywy kaszel, duszności i uczucie ucisku w klatce piersiowej. Smog drastycznie zaostrza objawy u osób chorych na astmę i przewlekłe zapalenie oskrzeli1.

Najbardziej podstępne działanie smogu dotyczy serca i układu krążenia. Najdrobniejsze cząsteczki pyłu PM2,5 są w stanie przeniknąć barierę pęcherzyków płucnych i dostać się bezpośrednio do krwiobiegu. Krążąc we krwi, uszkadzają ściany naczyń krwionośnych, przyczyniając się do rozwoju miażdżycy, wzrostu ciśnienia i zagęszczenia krwi.

Smog jest również cichym wrogiem układu nerwowego i odpornościowego. Długotrwałe narażenie na zanieczyszczenia generuje w organizmie tzw. stres oksydacyjny i przewlekły stan zapalny, który może negatywnie wpływać na funkcjonowanie mózgu3. Co więcej, ciągła walka z wdychanymi toksynami osłabia odporność, w efekcie czego organizm staje się znacznie bardziej podatny na wszelkiego rodzaju infekcje wirusowe i bakteryjne.

Długotrwała ekspozycja na zanieczyszczone powietrze nie jest obojętna dla organizmu i może prowadzić do rozwoju wielu poważnych chorób. Do najczęściej diagnozowanych schorzeń, w których smog odgrywa istotną rolę, należą[1,2,3]:

• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP);
• astma oskrzelowa i częste zaostrzenia jej objawów;
• nowotwory złośliwe, głównie rak płuc, krtani i gardła;
• choroby układu krążenia, w tym zawał serca, udar mózgu i nadciśnienie tętnicze;
• choroby neurodegeneracyjne;
• problemy z płodnością, zaburzenia owulacji oraz zwiększone ryzyko poronień i przedwczesnych porodów.

Chociaż smog szkodzi każdemu, istnieją grupy osób, dla których jest szczególnie niebezpieczny. W dniach z wysokim stężeniem pyłów szczególną ostrożność powinny zachować przede wszystkim dzieci i młodzież, których rozwijające się układy oddechowe i odpornościowe są wyjątkowo podatne na uszkodzenia. Ryzyko dotyczy również kobiet w ciąży, ponieważ toksyny mogą negatywnie wpływać na rozwój płodu.

Smog jest także bezpośrednim zagrożeniem dla osób z chorobami przewlekłymi, zwłaszcza astmą, POChP czy schorzeniami układu krążenia, gwałtownie zaostrzając ich objawy. Do tej grupy należą też seniorzy, których osłabiona odporność i liczne schorzenia sprawiają, że ich organizmy gorzej radzą sobie z dodatkowym obciążeniem, jakie stanowią zanieczyszczenia.

Chociaż smogu nie da się zlikwidować z dnia na dzień, można aktywnie bronić przed nim organizm. Co możesz zrobić, aby zminimalizować skutki jego działania?

1. Monitoruj jakość powietrza

Korzystaj z aplikacji mobilnych (np. GIOŚ) lub stron internetowych, które na bieżąco informują o stanie powietrza w twojej okolicy. Jeśli stężenie pyłów jest bardzo duże, zrezygnuj z wyjścia z domu (o ile to możliwe)

2. Ograniczaj aktywność na zewnątrz, gdy stężenie pyłów jest wysokie

Unikaj intensywnego wysiłku fizycznego, takiego jak bieganie czy jazda na rowerze. Zrezygnuj też z prac ogrodowych lub długich spacerów po mieście.

3. Używaj certyfikowanych masek antysmogowych

Kiedy zostają wydane takie zalecenia - noś maskę na zewnątrz. Pamiętaj jednak, że zwykła maseczka chirurgiczna nie chroni przed pyłami PM2,5. Skuteczne są tylko modele z filtrem FFP2 lub FFP3. Zwracaj też uwagę na oznaczenia, bo nie każda nadaje się do wielokrotnego użytku.

4. Zainwestuj w domowy oczyszczacz powietrza

Oczyszczacz z filtrem HEPA nie tylko skutecznie usuwa zanieczyszczenia, ale często też ma dodatkowe funkcje. Zaawansowane modele potrafią na bieżąco monitorować jakość powietrza, nawilżać je i jonizować, by zredukować elektryczność statyczną.

Uzupełnieniem powyższych zasad jest mądre wietrzenie mieszkania. Nawet w sezonie smogowym należy to robić, ale krótko i intensywnie - otwierając okna na oścież na kilka minut, by powstał szybki przeciąg. Najlepszy moment to pora z najniższym stężeniem pyłów (co warto sprawdzić w aplikacji) lub tuż po deszczu.

Wiedza na temat tego, jak smog wpływa na zdrowie, jest pierwszym i najważniejszym krokiem do ochrony siebie i bliskich. Następnie - poprzez świadome działania prewencyjne można znacznie ograniczyć jego negatywne skutki!

Źródła:

1. A. Grzywa-Celińska, A. Krusiński, J. Milanowski, "Smog kills' - the impact of air pollution on the human respiratory system, Annals of Agricultural and Environmental Medicine, Vol. 27, No. 1, 2020, 1-5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32208572/

2. S. Mishra (2017), Is smog innocuous? Air pollution and cardiovascular disease, Indian Heart Journal, 69(4), 425-429. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28822504/

3. T-Y. Wong (2017), Smog induces oxidative stress and microbiota disruption, Journal of Food and Drug Analysis, 25(2), 235-244. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28911664/