Ptaki odlatujące na zimę. Dlaczego wędrują w tym czasie?

Spora część awifauny Polski zalicza się do ptaków wędrownych. Gatunki te odbywają sezonowe migracje do wybranych zimowisk. W zależności od długości pokonywanej drogi wyróżniamy ptaki długo i krótkodystansowe. Te pierwsze przemierzają niekiedy nawet kilka tysięcy kilometrów podczas wędrówki na inne kontynenty, np. do Afryki, czyli do tzw. ciepłych krajów. Najbardziej znane przykłady polskich gatunków ptaków odlatujących na tak odległe zimowiska to:

• bocian biały;
• żuraw;
• gęś gęgawa;
• jaskółki (oknówka, dymówka i brzegówka);
• jerzyk zwyczajny;
• słowik szary;
• dudek;
• kukułka;
• wilga zwyczajna.

Natomiast ptaki krótkodystansowe przemieszczają się w czasie zimy głównie w obrębie kontynentu europejskiego. Ptaki te migrują wtedy najczęściej z chłodnej północy na cieplejsze południe, np. kraje śródziemnomorskie. Niektóre gatunki kierują się ze wschodu na zachód kontynentu. Przykładowe gatunki ptaków migrujących z Polski na zimę, które pokonują przy tym krótkie dystanse to:

• skowronek;
• rudzik;
• czajka;
• pliszka siwa.

Ciekawą grupę stanowią również te gatunki ptaków, których jedynie część populacji podejmuje się sezonowej migracji. Zdarza się bowiem, że wraz z ociepleniem klimatu gatunki te coraz częściej decydują się zimować na terenach lęgu. Zjawisko to jest również związane z większą dostępnością pokarmu w tym czasie, za co po części odpowiada człowiek. Mowa tutaj o gatunkach ptaków zarówno długo, jak i krótkodystansowych:

• łabędź niemy;
• czapla siwa;
• kaczka krzyżówka;
• szpak;
• trznadel;
• zięba.

Ptaki osiadłe nie odlatują na zimę i przeważnie przez cały rok przebywają na tym samym terenie. To właśnie tam gniazdują, wprowadzają lęgi i zimują. Jednak czasami zdarza się, że w ostrzejszym okresie jesienno-zimowym wybierają się na lokalne wędrówki w poszukiwaniu większej ilości pokarmu.

Liczebność niektórych z tych gatunków (sójka, wrona siwa, sikory i gil) może się zwiększyć w czasie zimy, ponieważ w kraju często zimują osobniki z chłodniejszych północnych i wschodnich terenów Europy. Gatunki osiadłych ptaków w Polsce to:

• wróbel;
• sroka zwyczajna;
• kos;
• dzięcioły (wszystkie gatunki z wyjątkiem krętogłowa);
• sójka;
• wrona siwa;
• sikory (wszystkie gatunki).

Terminy odlotu poszczególnych gatunków są bardzo zróżnicowane i zależne od panujących warunków atmosferycznych. Jako jedne z pierwszych odlatują jerzyki, kukułki i bociany, ponieważ ich wędrówka rozpoczyna się już pod koniec sierpnia. Szczyt migracji ptaków przypada na wrzesień i październik, najbardziej widoczne są w tym czasie klucze żurawi oraz gęsi.

Sezonowa migracja ptaków jest odpowiedzią na zmieniające się warunki oraz małą dostępność pożywienia w tym czasie. Ptaki odlatują na zimę, ponieważ brakuje im pożywienia w tym czasie, co przy tak niskich temperaturach mogłoby okazać się śmiertelne. Dlatego część gatunków, które nie przystosowały się do niesprzyjających warunków, migruje w poszukiwaniu pożywienia w tym czasie.

Wędrówki ptaków to też swego rodzaju selekcja naturalna, ponieważ do odlotu mogą przystąpić tylko najsilniejsze osobniki, które powinny być w stanie przetrwać tak wyczerpujący lot. Ptaki, które zostały w kraju na zimę, najprawdopodobniej zostaną w naturalny sposób wyeliminowane z populacji (drapieżniki, choroby, osłabienie). Część z osobników poduszczonych do lotu zginie podczas wędrówki. Do kraju powrócą jedynie najsilniejsze ptaki, które będą mogły przekazać swoje geny nowemu pokoleniu w czasie toków.

Źródła:

1. Kostuch, J. (2013). Ptaki w środowisku. Wieś i Doradztwo. Pismo Małopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego, (3-4).