Niesamowite podobieństwa między orangutanami i ludźmi

Orangutany to duże, imponujące małpy, których pomarańczowe, lśniące futro od razu rzuca się w oczy.

Naukowcy rozróżniają trzy orangutany naczelne: Borneo, Sumatran i Tapanuli. Orangutany sumatrzańskie żyją, jak sama nazwa wskazuje, podobnie jak orangutany Tapanuli w koronach drzew indonezyjskiej wyspy Sumatra i są zwykle nieco delikatniej zbudowane niż ich krewni z sąsiedniej wyspy Borneo.

Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) populacja orangutanów (orangutanów Borneo, Sumatran i Tapanuli) na wolności szacowana jest na około 115 tys. zwierząt. Tak zwani "ludzie lasu" (to oznacza słowo "orangutan" w języku malajskim) są wymienieni przez IUCN jako "krytycznie zagrożeni".

Orangutany są bardzo egzotycznymi zwierzętami dla nas, mieszkańców Europy Środkowej, które żyją daleko w tropikalnym lesie deszczowym. W naszych szerokościach geograficznych można się do nich zbliżyć tylko w ogrodach zoologicznych. Ale nawet jeśli wielkie małpy są geograficznie daleko od nas, genetycznie są bardzo blisko. Nie tylko, ale także z tego powodu, powinniśmy starać się chronić te fascynujące, inteligentne i krytycznie zagrożone stworzenia.

Dr Isabelle Laumer jest prymatologiem w Instytucie Zachowania Zwierząt Maxa Plancka w Konstancji. Od lat pracuje z orangutanami i doskonale zna podobieństwa między nimi a nami.

Do małp człekokształtnych, czyli hominidów, należą szympansy, bonobo, goryle, orangutany i ludzie. Materiał genetyczny orangutana jest e 97 proc. identyczny z naszym. Tylko genotyp szympansa pokrywa się z naszym w 99 proc. O tym, że nasz materiał genetyczny jest tak podobny, świadczy między innymi anatomia.

Ich dłonie i stopy są bardzo podobne do ludzkich, ale układ stawów i ścięgien jest bardziej przystosowany do wspinaczki.

Orangutany mają nie tylko paznokcie, ale także unikalne odciski palców tak jak my. Uzębienie jest również podobne pod wieloma względami: podobnie jak ludzie, orangutan ma w sumie 32 zęby - w tym siekacze, kły i zęby trzonowe. Nie mają również ogona w przeciwieństwie do wszystkich innych gatunków małp, takich jak pawian płaszczowy lub kapucynka.

Orangutany mają nawet takie same grupy krwi jak my (A, B i 0). Naukowcy podejrzewają, że grupy krwi powstały prawdopodobnie ponad 20 milionów lat temu, tj. zanim nasze linie się rozdzieliły.

Zmysł wzroku orangutana działa podobnie do ludzkiego. Dzieje się tak dlatego, że jego czopki, receptory koloru w siatkówce w oku, mogą postrzegać czerwony, niebieski i zielony. Na przykład psy i koty widzą tylko niebieskie i żółte odcienie. Więc jeśli chodzi o postrzeganie kolorów, orangutany widzą świat tak jak my.

Fakt, że te zwierzęta są tak podobne do nas, ludzi, ma nie tylko dobre strony. Są przez to bardzo podatne na choroby człowieka ze względu na bliskie pokrewieństwo genetyczne - szczególnie choroby układu oddechowego mocno je uderzają. Dr Isabelle Laumer donosi, że orangutany pochodzące z nielegalnego handlu są nie tylko siłą oddzielane od matki - która musi stracić życie w tym procesie. Młode zwierzęta są trzymane w małych klatkach i często zapadają na choroby, takie jak zapalenie wątroby.

 Największym problemem nie jest nawet sama choroba. Orangutany, które zostały zarażone ludzką postacią zapalenia wątroby, nigdy nie mogą zostać wypuszczone z powrotem na wolność. Pod żadnym pozorem ta choroba nie może być wprowadzana do dzikiej populacji.

Ale istnieje znacznie więcej niż tylko oczywiste fizyczne podobieństwa między orangutanami a ludźmi. Prymatolog dr Isabelle Laumer przypisuje małpom człekokształtnym wysoką inteligencję.

Te wielkie małpy są w stanie używać narzędzi. Robi to mniej niż jeden procent wszystkich gatunków zwierząt. Małpy mogą również wymyślać je samodzielnie. Badania pokazują, że orangutany są na tym samym poziomie co ośmioletnie dzieci pod względem zdolności do wynalezieniu narzędzia haczykowego. W skomplikowanym teście okazało się, że zwierzęta spontanicznie wymyśliły takie narzędzie hakowe z nieznanego materiału dla bezprecedensowego problemu. Dla porównania: my, ludzie, używamy haczyków na ryby i przedmiotów podobnych do harpuna od około 16 000 do 60 000 lat.

"Dopiero stosunkowo późno w ewolucji ludzie byli w stanie to zrobić" - mówi ekspertka. 

Orangutany wydają się również używać roślin w celach leczniczych. Zaobserwowano, że w bagnistym lesie deszczowym Sabangau na Borneo orangutany zrywają liście ze smoczego drzewa i żują je na papkę. Następnie smarują ją na rękach i nogach i zostawiają na 15 do 45 minut.

Co ciekawe, smocze drzewo ma właściwości przeciwzapalne i łagodzi bóle reumatyczne. Nie wiemy jednak, czy orangutany są świadome efektu. Wciąż toczy się wiele dyskusji na temat tego, czy takie zachowanie jest kulturowe, spowodowane genetyką, instynktem lub czynnikami środowiskowymi, czy też stanowi indywidualny wynalazek.

Orangutany żyją półsamotnie. Jedyną długą i intymną relację nawiązuje matka z młodym. Wielkie małpy mają bliską więź ze swoim potomstwem podobną do naszej. Po około ośmiu lub  dziewięciu miesiącach ciąży samice orangutanów rodzą zwykle jedno lub w rzadkich przypadkach dwoje młodych, które są karmione przez bardzo długi czas.

Potrzeba od siedmiu do ośmiu lat, aby samica była gotowa do ponownego parzenia się.