Dlaczego psy liżą ludzi? To przełomowa analiza psich zachowań

Specjaliści w dziedzinie poznania psów wskazują, że lizanie może pełnić rolę komunikatu. "Jeśli chcemy to sprowadzić do jednego aspektu, to jest to komunikacja" – powiedziała Ellen Furlong, profesor psychologii i neurobiologii z Transylvania University w Kentucky, cytowana przez Popular Science. "Psy są bardzo społeczne i doskonale dostrojone do ludzi. Jeśli pies wchodzi z Tobą w interakcję, prawdopodobnie robi to celowo". Furlong zaznaczyła, że psy mogą komunikować za pomocą lizania różnorodne sygnały, dlatego zawsze warto przyjrzeć się kontekstowi.

Zachowania związane z lizaniem można interpretować w zależności od sytuacji i postawy zwierzęcia. "Jeśli znany Ci pies podchodzi energicznie, liże twarz lub ręce i ma luźną, pozytywną postawę ciała, to najpewniej forma powitania lub wyraz entuzjazmu" – wyjaśnia Furlong. Zachowanie to może być też próbą utrwalenia więzi czy potwierdzenia przynależności do „stada”. "To może być próba stworzenia lub ponownego umocnienia afiliacji" – zauważył Zachary Silver, profesor psychologii z Occidental College, kierujący tamtejszym Canine Intelligence Lab. Okazuje się, że psy liżą, gdy są podekscytowane, ale nie robią tego chaotycznie i zazwyczaj kierują to zachowanie do osób, które znają.

W relacjach między psami lizanie może sygnalizować podporządkowanie. "Szczenięta częściej liżą starsze osobniki" – zauważa Furlong. "To coś w rodzaju: - Hej, ty tu rządzisz i ja to akceptuję". Podobne znaczenie może mieć lizanie ludzi, szczególnie w sytuacjach, gdy pies stara się załagodzić potencjalne napięcia. Jednak nie zawsze jest to wyraz uległości czy chęci bycia blisko.

"Lizanie może również komunikować coś przeciwnego: chęć stworzenia dystansu" – tłumaczy Furlong. Badacze nazywają to "lick to dismiss", czyli lizaniem mającym wyrazić potrzebę wycofania się ze zbyt intensywnego kontaktu. To dobrze znane zachowanie wśród naukowców zajmujących się psami i trenerów. W takiej sytuacji lizaniu towarzyszą zazwyczaj inne sygnały dyskomfortu, jak sztywne ciało, próby odwrócenia się czy widoczne białka oczu.

Badacze podkreślają, że nawet zachowania pozornie radosne mogą zawierać dodatkowe komponenty. "Mogą lizać, by posmakować, eksplorować lub dlatego, że właśnie wróciłeś z biegu i jesteś bardzo słony" – wskazuje Furlong. Wśród wilków, przodków psa, szczenięta liżą pyski matki, gdy ta wraca z polowania, prosząc o zwrócenie pokarmu. Niektórzy, jak Alexandra Horowitz z Barnard College, interpretują lizanie psów domowych w podobnym, instynktownym kontekście. "Lizanie to powitanie, oznaka radości z Twojego powrotu, ale też subtelne żądanie podzielenia się tym, co właśnie jadłeś" – powiedziała Horowitz, cytowana przez Popular Science.

Psy mogą odnosić korzyść z samej reakcji człowieka. Lizanie często wywołuje u ludzi głośne reakcje, śmiech czy pieszczoty. "Mamy silne reakcje na lizanie. Jeśli pies szuka uwagi, to nasza odpowiedź zachęci go do powtórzenia zachowania" - dodaje Furlong.

Psy mogą też lizać, by złagodzić stres – tłumaczy Furlong. Częste lizanie powierzchni własnych łap pomaga im się uspokoić. Badanie z 2014 roku wykazało, że lizanie, podobnie jak inne afiliacyjne zachowania, może zwiększać poziom oksytocyny u psów, hormonu związanego z więzią społeczną i pozytywnymi emocjami. Niektóre źródła sugerują również, że lizanie może aktywować system nagrody w mózgu psów, uwalniając endorfiny, takie jak dopamina.

Naukowcy podkreślają jednak, że nie ma ostatecznej odpowiedzi na pytanie, dlaczego psy liżą ludzi. "Tak naprawdę nie wiemy" – przyznał Silver. Brakuje kontrolowanych badań empirycznych, które pozwoliłyby określić dokładne znaczenie lizania w zależności od kontekstu. Na razie dysponujemy „poinformowanymi przypuszczeniami”, opartymi na obserwacjach i wiedzy o zachowaniu oraz biologii psów.

Nowe badania sugerują także, że psy reagują na ludzkie zapachy związane ze stresem, co może wpływać na ich zachowania i interakcje. "Zapach stresu może być emocjonalnie zaraźliwy, i skłaniać psy do podejmowania bardziej pesymistycznych wyborów" – stwierdzili badacze z Bristol Veterinary School, cytowani przez „Popular Science”. W niedawno opublikowanym badaniu w Scientific Reports naukowcy sprawdzali, czy psy zmieniają swoje reakcje na zadania związane z nagrodami w obecności zapachów ludzkiego stresu lub relaksu.

W eksperymencie wzięło udział 18 psów oraz ich opiekunowie. Psy nauczono rozróżniać, w której misce znajduje się smakołyk. Następnie obserwowano, jak szybko podchodzą do misek umieszczonych w miejscach pośrednich, w sytuacjach z różnymi ludzkimi zapachami: bez zapachu, z zapachem potu i oddechu człowieka wykonującego trudne zadanie matematyczne (stres), oraz z zapachem osoby słuchającej kojących dźwięków (relaks). "Zapach stresu sprawił, że psy wolniej podchodziły do misek w niejednoznacznych lokalizacjach" – zauważają autorzy. Badacze tłumaczą, że być może zapach stresu skłania psy do ostrożności, co wyraża się w pesymistycznym nastawieniu: "To odzwierciedlenie negatywnego stanu emocjonalnego, sposób na oszczędzanie energii i unikanie rozczarowania w sytuacji, gdy pies ocenia szanse na znalezienie jedzenia jako małe".

"Właściciele psów wiedzą, jak bardzo ich zwierzęta reagują na emocje ludzi, ale tu pokazujemy, że nawet zapach zestresowanej, obcej osoby wpływa na emocjonalny stan psa, jego postrzeganie nagród i zdolność do uczenia się" – powiedziała Nicola Rooney z University of Bristol, współautorka badań. "Prowadzący psy do pracy często mówią o tym, że stres przechodzi przez smycz, ale pokazaliśmy, że może też rozprzestrzeniać się przez powietrze" – dodała Rooney.

Badacze zauważyli, że psy były bardziej zmotywowane do nauki w obecności zapachu stresu, ale jednocześnie bardziej pesymistycznie oceniali szanse na otrzymanie nagrody. Ta reakcja odzwierciedla złożony mechanizm adaptacyjny. Pod wpływem stresujących ludzkich zapachów psy mogą inaczej reagować na bodźce środowiskowe, co ma znaczenie zarówno w życiu codziennym, jak i w pracy psów asystujących czy ratowniczych.

"Psy są naprawdę wyczulone na to, co robią ludzie, z którymi żyją" – stwierdził Silver. Jego badania z 2023 roku wykazały, że psy inaczej podchodziły do nieznajomych, którzy pomagali ich opiekunom w zadaniu, niż do tych, którzy odmawiali pomocy. "Psy są być może bardziej wrażliwe na relacje społeczne, niż wcześniej sądziliśmy" – dodał Silver. Skoro potrafią dostosowywać się do subtelnych zmian w relacjach między ludźmi, można przypuszczać, że również lizanie i reakcje na zapachy stanowią część ich złożonego repertuaru komunikacyjnego oraz adaptacyjnego.