Duże zmiany w polskim systemie odpadowym. Wiceminister dała "słowo skautki"
Od początku roku w Polsce obowiązują nowe zasady gospodarowania odpadami tekstylnymi, a w październiku wejdzie w życie długo wyczekiwany system kaucyjny. O nowej "rewolucji śmieciowej" w Polsce w rozmowie z Przemysławem Białkowskim opowiedziała wiceminister klimatu i środowiska Anita Sowińska. Przy okazji dała "słowo skautki", że kluczowe zmiany już bardziej się nie opóźnią.
Spis treści:
System kaucyjny miał wejść w życie na początku tego roku. Datę jego wprowadzenia przesuwano dwa razy - powodem opóźnienia były m.in. trudności infrastrukturalne, z jakimi mierzyli się producenci napojów oraz sieci handlowe. Resort klimatu również przyznaje, że poprzednie wersje ustawy były nie do zaakceptowania.
System kaucyjny opóźniony. Resort klimatu chciał większej kontroli
- Poprzednia ustawa była wręcz niebezpieczna. Według poprzednich zapisów kaucja nie byłaby pobierana na każdym etapie sprzedaży, a to mogło doprowadzić nawet do defraudacji - mówi w rozmowie z Przemysławem Białkowskim Anita Sowińska. - Włożyliśmy do ustawy zapisy, które dają resortowi możliwość kontroli tego sytemu - dodaje wiceminister.
Anita Sowińska dodaje, że w ustawie znalazły się zapisy, które usprawnią system. - Wysychaliśmy się też w głosy producentów i samorządów, dlatego zmieniliśmy zapisy - nadmienia Anita Sowińska.
Z badań rynkowych wynika, że ok. 20 proc. Polaków nie wie, że system kaucyjny wejdzie w życie. Dlatego resort szykuje kampanię edukacyjną.
Polacy w ramach działania systemu będą oddawać do sklepów (lub specjalnych automatów zwanych recyklomatami) o powierzchni powyżej 200 mkw. puste puszki, butelki szklane i plastikowe.
Mniejsze sklepy będą tylko pobierać kaucję i nie będą zarazem zobowiązane do odbioru opakowań (choć mogą to robić). Celem systemu kaucyjnego jest zmniejszenie ilości zmieszanych odpadów komunalnych odbieranych przez gminy i zwiększenie poziomu recyklingu.
Producenci opakowań będą musieli wziąć za nie odpowiedzialność
Ponad 60 proc. wszystkich odpadów w gminach to odpady zmieszane (dane z września 2024 r.), tracą na tym zarówno mieszkańcy, jak i środowisko. Dlatego na terenie UE kilka lat powstała idea zwana Rozszerzoną Odpowiedzialnością Producenta.
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP) to unijny system, w którym producent bierze odpowiedzialność za cały cykl życia wytworzonego produktu. Bierze więc udział m.in. w kosztach zagospodarowania odpadu, czyli selektywnej zbiórki, sortowania i recyklingu.
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta oznacza, że producent odpowiada za swój produkt aż do końca życia.
Obowiązek wprowadzenia ROP nałożyła na państwa członkowskie unijna dyrektywa przyjęta w 2018 roku. Termin wdrożenia ROP w Polsce upłynął w styczniu 2023 roku, ale nie został wdrożony do tej pory.
Dopiero 29 stycznia 2025 r. zaprezentowany nowy model ROP (poprzednie zostały skrytykowane przez branżę i odrzucone). Operatorem systemu ROP będzie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który będzie odpowiadał za osiągnięcie poziomów recyklingu. Producenci będą m.in. płacić opłatę modułową, uzależnioną od opakowań wprowadzanych na rynek - im mniej ekologiczne opakowanie, tym wyższa opłata.
Samorządy są z propozycji resortu zadowolone, ale przedsiębiorcy ostrzegają przed centralizacją gospodarki odpadami. Równocześnie brak wdrożenia ROP w Polsce oznacza wyższe koszty dla mieszkańców i niesie za sobą i ryzyko kar finansowych dla Polski.
- W dłuższej perspektywie dzięki ROP powinniśmy płacić za odpady mniej. W tej chwili odpady za wywóz odpadów stale rosną, muszą zostać ustabilizowane - komentuje Anita Sowińska.
Dlaczego nie wolno już wyrzucać ubrań do śmieci zmieszanych?
Od 2025 r. zużyte ubrania należy oddawać do PSZOK, czyli punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Niestety nadal wiele Polek i Polaków nie zdaje sobie sprawy z nowych przepisów.
- Rynek tekstyliów to rynek, który będzie wciąż rosnąć, rośnie również góra odpadów tego typu w UE - mówi Anita Sowińska. - Od 4 do 10 proc. odpadów wytwarzanych na terenie UE to mogą być właśnie tekstylia. Tym rzeczom można dać drugie życie - mówi wiceminister.
Segregacja tekstyliów to wynik dyrektywy Unii Europejskiej, która chce w ten sposób zwiększyć skalę przetwarzania odpadów tego typu. Tylko 10 proc. tekstyliów trafia do recyklingu.
Ubrań, butów, starych ręczników, firanek i tego typu rzeczy nie wolno już wyrzucać do zwykłych pojemników. Należy oddawać je do:
- Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK) - każda gmina powinna posiadać przynajmniej jeden taki punkt, gdzie można bezpłatnie oddać rzeczy.
- Specjalnych pojemników na tekstylia - w wielu miastach można znaleźć kontenery, w których można zostawić rzeczy w dobrym stanie, nadające się do dalszego użytku.
- Oddawać na zbiórki odpadów wielkogabarytowych - w niektórych gminach można wyrzucać te artykuły w specjalnie wyznaczonych terminach.
