ONZ ostrzega: aż 3/4 świata ma problem. To nie zjawisko, a trwała sytuacja

Opublikowany podczas 16. Konferencji Stron Konwencji (COP16) w Rijadzie, raport UNCCD „The Global Threat of Drying Lands: Regional and global aridity trends and future projections” stwierdza, że od lat 90. do 2020 roku ponad trzy czwarte lądów Ziemi uległo trwałemu wysuszeniu w porównaniu do wcześniejszych trzech dekad. Obszary dotknięte zmniejszoną dostępnością wilgoci rozszerzyły się o około 4,3 mln km² - to teren większy o jedną trzecią od powierzchni Indii.

„Ta analiza ostatecznie rozwiązuje wieloletnie wątpliwości dotyczące globalnych trendów związanych z utratą wilgoci” - powiedział Ibrahim Thiaw, Sekretarz Wykonawczy UNCCD. „Po raz pierwszy kryzys polegający na stopniowym wysuszaniu lądów został udokumentowany z naukową precyzją, ujawniając zagrożenie egzystencjalne, które dotyka miliardów ludzi. W przeciwieństwie do suszy - zjawiska okresowego - mamy tu do czynienia z trwałą zmianą klimatu, po której nie da się powrócić do poprzednich warunków.”

Z raportu wynika, że tereny o obniżonej wilgotności i ograniczonej dostępności wody zajmują już 40,6 proc. lądów (z wyłączeniem Antarktydy), podczas gdy trzy dekady wcześniej było to 37,5 proc. Jeśli świat nie ograniczy emisji gazów cieplarnianych, kolejne 3 proc. terenów dotychczas wilgotnych przejdzie w obszary o niższym poziomie wilgotności do końca XXI wieku. Tendencja ta przewidywana jest m.in. w środkowych i zachodnich regionach USA, w centralnym Meksyku, północno-wschodniej Brazylii, całym basenie Morza Śródziemnego, w południowej Afryce i południowej Australii.

„Działalność człowieka i emisje powodujące zmiany klimatyczne napędzają ten trend” - podkreślają autorzy raportu. Wysoka temperatura, zmiany w opadach oraz przemiany w szacie roślinnej stwarzają warunki, w których ziemie stopniowo tracą wilgoć. Trend ten szczególnie mocno dotknął niemal całą Europę (95,9 proc.), części zachodnich Stanów Zjednoczonych, Brazylię, wschodnią Azję i centralną Afrykę. Tylko 22,4 proc. globalnych lądów stało się bardziej wilgotnych w analizowanym okresie.

W 2020 roku ponad 2,3 miliarda osób (ponad 30 proc. populacji) żyło na obszarach z ograniczonym dostępem do wilgoci. Jeśli emisje będą wzrastać, do końca XXI wieku liczba ta może przekroczyć 5 miliardów. Oznacza to, że ponad połowa ludzkości może zamieszkiwać tereny narażone na degradację gleb, spadek produktywności rolnej, niedobór wody i poważne problemy społeczno-ekonomiczne.

„Bez zdecydowanych działań miliardy ludzi czeka przyszłość naznaczona głodem, masowymi migracjami i spadkiem dobrobytu” - ostrzega Nichole Barger, przewodnicząca Science-Policy Interface (SPI) przy UNCCD. Już dziś migracje związane ze zmianami klimatu, w tym z utratą wilgotności, odczuwalne są w regionach Bliskiego Wschodu, Afryki i Azji Południowej, a zjawisko to może się wzmagać.

Zmniejszona ilość dostępnej wody to jeden z głównych czynników degradacji gruntów rolnych, dotykający aż 40 proc. użytków rolnych. Prognozy przewidują spadek globalnych zbiorów kukurydzy, pszenicy i ryżu już do 2040 roku. W Afryce zjawisko to przyczyniło się do obniżenia PKB o 12 proc. w latach 1990-2015, a przyszłe prognozy nie są optymistyczne.

Utrata wilgotności wpływa także na częstsze i intensywniejsze pożary oraz burze pyłowe i piaskowe, szczególnie na Bliskim Wschodzie. W regionach dotkniętych tym problemem obserwuje się również wzrost niedożywienia, częstsze występowanie chorób, problemy z dostępem do czystej wody oraz pogorszenie jakości powietrza. Do końca stulecia 20% światowych lądów może doświadczyć drastycznych przekształceń ekosystemów, prowadzących do wymierania wielu gatunków. Wpływ na zdrowie publiczne również jest znaczący - niedobór wody, problemy żywieniowe oraz zanieczyszczenie powietrza przekładają się na zwiększoną zachorowalność i śmiertelność.

Raport UNCCD zaleca wzmocnienie systemów monitoringu zmian wilgotności, włączenie takich wskaźników do istniejących narzędzi obserwacji suszy oraz stosowanie zrównoważonych praktyk zarządzania gruntami. Istniejące inicjatywy, takie jak Wielki Zielony Mur w Afryce, pokazują, że szeroko zakrojone działania na rzecz regeneracji środowiska i wzmocnienia odporności mogą ograniczyć negatywne skutki utraty wilgoci.

Inwestycje w efektywne gospodarowanie wodą, np. poprzez zbieranie wody deszczowej, nawadnianie kropelkowe i recykling wody, są kluczowe. Ważne jest też wspieranie lokalnych społeczności, w tym ich wiedzy i praktyk, oraz zapewnienie ochrony praw do ziemi. Budowanie odporności musi uwzględniać sprawiedliwość społeczną i włączanie lokalnych społeczności w proces decyzyjny.

Ramy neutralności degradacji gruntów (Land Degradation Neutrality), promowane przez UNCCD, mogą służyć jako wzór integrowania polityk krajowych z globalnymi celami. Międzynarodowa współpraca i koordynacja działań na poziomie międzysektorowym są niezbędne do przeciwdziałania skutkom rosnącej suchości.

„Raport ten wyznacza punkt zwrotny” - podkreślają autorzy. „W obliczu trwałego procesu wysuszania lądów, konieczne jest szybkie podjęcie działań. Dysponujemy narzędziami: od monitoringu i wczesnego ostrzegania po regenerację gruntów, wprowadzanie zrównoważonych praktyk rolniczych i odpowiedzialne zarządzanie zasobami wodnymi. Kluczowe jest jednak zdecydowane zaangażowanie społeczności międzynarodowej, sektorów gospodarki, rządów oraz lokalnych społeczności.”

„To wyzwanie definiujące nasze czasy” - dodają eksperci z UNCCD. „Działając teraz, możemy ograniczyć najpoważniejsze skutki, zwiększyć odporność społeczeństw i uchronić przyszłe pokolenia przed nieodwracalną zmianą środowiska, w którym żyjemy.”